Недела на преведувачите: Интервју со Калина Јанева

20/11/2020

Недела на преведувачите: Интервју со Калина Јанева

Калина Јанева (1981) дипломира англиски јазик и книжевност, со италијански јазик и книжевност како втор главен предмет, на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ – Скопје. По тригодишна работа во настава, на поттик од проф. Драги Михајловски, од 2006 година посериозно му се посветува на преводот. Зад себе има четириесетина книжевни преводи, претежно од англиски на македонски, но и обратно, и од италијански на македонски јазик, како и десетици стручни преводи, главно од хуманистичките области. Во 2012 година станува активен член на Здружението на преведувачи на РМ, а од следната е дел и од организацискиот одбор на Наградата за најдобар млад преведувач „Вавилон“, заеднички потфат на ЗПРМ и на Делегацијата на ЕУ во земјава. Во септември 2015 година станува првиот македонски говорник на годишната конференција на Меѓународното здружение на професионални преведувачи и толкувачи IAPTI, а во јуни наредната година, по приемот на ЗПРМ, станува и првиот и засега единствен македонски делегат во Европскиот совет на здруженија на книжевни преведувачи CEATL. Калина во моментов престојува во Германија, каде што ги заврши постдипломските студии по англофонски книжевности и книжевна теорија на Универзитетот „Алберт Лудвиг“ во Фрајбург, на кој работи и како асистент-истражувач, а го започнува и докторатот од областа на англоамериканските книжевни и културолошки студии.

Во рамките на проектот „United we read! / Читаме заедно!“ го преведе романот „Ана“ од италијанскиот автор Николо Аманити.

Кои се најголемите предизвици со кои се соочуваат книжевните преведувачи денес?

Можеби еден од најголемите е борбата со ветерници околу вистинското вреднување на нашиот занает, а таа не се однесува (само) на финансискиот надомест и на можноста да живееме пристојно од својот труд, туку пред сè на фактот дека преведувачите се автори, а не своевидни двојазични дијаци. Таа борба поаѓа од и се води и во преведувачките кругови, допрва имаме лекции за учење. Се сеќавам, на пример, колку ме гризеше совеста пред само неколку години кога издавач со кого долго соработував ми посочи, сосем срдечно, дека, и да не знаел дека преводот е мој, лесно ќе препознаел. Секој преведувач, како и секој автор, има свој стил и свој глас. Книжевниот превод, како и книжевноста, бара „да ти пее пилето“, како што еднаш ми рече мојот учител по превод, проф. Драги Михајловски. Затоа тешко ќе најдете два истоветни превода на едно исто дело. Но, ако не си го признаеме тоа прво себеси, тешко дека ќе издејствуваме такво признание од пошироката јавност.

Опишете го Вашиот процес на работа. Дали на секој превод му претходи и некакво истражување? Имате ли некакви преведувачки ритуали?

Мојот преведувачки процес секогаш почнува со сомнеж. И по толку години работа, првото што го слушам во главата пред да почнам нов превод е „не можеш“. Делумно станува збор за табиет, но делумно извира и од првите часови по превод на кои ме касна преведувачката бубачка. Драги велеше дека преведувачот неизбежно потфрла во својата мисија зашто јазиците не се паралелни и нема начин во преводот да се преточат сите можни значења, нијанси, алузии или игри на зборови од оригиналот. Па, пред да почнам, секогаш пак однапред си го признавам поразот. Потоа, се разбира, го читам делото, се обидувам да му ги согледам тонот, регистарот, стилските специфики, но пред сè во главата да ги видам и да ги слушнам главните ликови. Истражувањето многу зависи од самото дело, од географскиот, историскиот и културолошкиот контекст, но, колку и да се подготвам однапред, најголемиот дел од прашањата што мора дополнително да ги истражам се јавуваат во текот на самата работа. После следува првата реченица. Колку и да се чинела едноставна при читањето, најчесто со денови зјапам во компјутерскиот екран пред да успеам да ја испишам првата реченица од преводот. Мислам дека и тоа се должи на она првичното „не можеш“. Дури потоа можам да го почнам сериозниот муабет со делото.

Преведувате од англиски и од италијански јазик. Кој јазик и кои автори повеќе уживате да ги преведувате?

Изворниот јазик не ми игра некоја особена улога. Најмногу уживам во преводот на дела што ги чувствувам блиски и со кои имам некаква заедничка приказна пред воопшто да станат идеја за превод. Обично не станува збор за дела од особено познати автори, но најчесто се книги што самата сум им ги однела на своите издавачи како предлог и за кои сме се помачиле додека да ги објавиме.

Еден од најраните такви примери ми е романот Улица од Бији Банделе, кој излезе пред десет години. Авторот гостуваше во Македонија на настан организиран од Британскиот совет. Одамна беше, но се сеќавам дека тогаш ми оставија впечаток сласниот јазик и хуморот – Улица е веројатно еден од позабавните романи што ги имам преведено, заедно со Долкиската архива од Флан О’Брајан. Ми остави впечаток и авторот кога дојде, зборуваше и звучеше баш како што го замислував додека го читав романот, па, иако станува збор за фикција, со елементи на магичен реализам, го доживеав како необично искрен. Веќе не се сеќавам точно, но мислам дека со „Или-или“ конкуриравме на три различни места пред да обезбедиме средства за превод и издавање и, што е за право, тие не се откажаа од идејата откако нè одбија првиот пат, како што обично бидува. По целото тоа патешествие, книгата, иако далеку од ремек-дело, ми стана исклучително мила, па преводот ми беше еден од порадосните.

Романот „Повторно роден“ е дело на италијанската авторка Маргарет Мацантини, но дел од дејството се случува во Сараево и се појавуваат многу босански ликови и референции. Колку е тешко/лесно да се работи на вакви дела што претставуваат сплет од различни култури?

Лесно секако не е, но е интересен предизвик. Бара многу повеќе истражување, како и умешност да им се приближат двете култури на домашните читатели без притоа да се избришат разликите меѓу нив. Ако нешто е отуѓено во светот на оригиналот, треба да е слично отуѓено и во преводот, а тоа, иронично, потешко се постигнува кога културата е поблиска до целната. Во конкретниов случај дополнителна тешкотија беше емоционалниот товар, сеќавањето на нешто што тогаш ми беше подеднакво и блиско и далечно, ужасот низ кој минуваа нашите довчерашни сограѓани, па дури и на приказните што ми ги раскажуваше татко ми, кој никако не можеше да го спои крвопролевањето со Сараево од својата младост… Не можам да знам колку е верен приказот на опсаденото Сараево во романот – сепак станува збор за роман, а не за историски или документарен текст – знам само дека не сакав да бидам таму.

Кој беше најинтересниот момент при преведувањето на оваа книга?

Не знам дали би можела да издвојам особено интересен момент при преведувањето на романов, но се навратив на една од сцените што ми беа најмачни за превод. Книгата е преполна со болка и траума и поради тоа преведувањето ми одеше исклучително бавно, не можев да издржам многу интензивна работа наеднаш. Се сетив дека една од сцените што ми паднаа најтешко беше првото силување на Аска. Приказот не е експлицитен, но стравотијата наизменично ни е доловена преку Аска, која, за жал, не губи свест, чувствува сè што ѝ прават, но отрпнато бега со мислите кај драгите луѓе и во спомени од минатото, и преку Диего, кој подеднакво отрпнато сведочи што се случува од своето засолниште и не успева да смогне сили да излезе и да го спречи. Се сеќавам дека со денови работев на таа сцена. Се сеќавам дека беше исклучително долга, дека никако не ѝ се гледаше крајот. Денеска го отворив оригиналот и сфатив дека станува збор за одвај шест страници текст во роман од преку петстотини…