ЗА КНИГИТЕ ШТО ГИ ГОРАТ ЛАЖНИТЕ ПЛОШТАДИ НА СИГУРНОСТА

Почесно обраќање на Никола Маџиров за отворањето на фестивалот „BookStar“ 2022!

 

 

ЗА КНИГИТЕ ШТО ГИ ГОРАТ ЛАЖНИТЕ ПЛОШТАДИ НА СИГУРНОСТА

Kнигата некогаш била воздух меѓу двајца раскажувачи кои не сакале сведоци. Била и лузна врз лицето на камен — несакан пронајдок од дивите копачи на злато. Била и печат врз кора на убиено дрво. И разнесени листови од ветровите и војните. Била и пламен во најтемните епохи на човештвото.

Книгата ќе остане течнокристална тајна што археолозите нема да ја пронајдат во ниту еден богат гроб. Но, нема ниту причина да се копа, да се најде она што продира во длабочините на светот надвор од сомнителните сеќавања на историјата. И не мислам дека книжевноста ќе го ослободи светот од решетките на неговите меридијани, ниту дека таа е бегство или прибежиште од стварноста. Литературата е засолниште во стварноста.

Треба да се раскажува, да се верува во динамиката на книжевниот дом, во чиј подрум се чува нераскажаното. Треба да се преведува, да не се дозволи приказните да се скаменат во фосили што спијат зад добро обезбедениот излог на државните музеи. Секоја книжевност без сомнеж е сомнителна. Таа ствара стварности, разоткрива светови без да забоде знаме во кревкото тело на земјата. Во јазикот го чува семето на безвременскиот нагон за неприпадност, го осведочува крвавењето во периодите помеѓу две војни.

Кога светот се повикуваше на нужноста и праведноста на бомбардирањата во име на универзумскиот спокој — се ширеше симетријата на омеѓените гробови; кога светот ја бришеше „националната припадност“ на благородните метали — почнуваше колонијалната верба во далечината; кога над полето на болната историја го расејуваше принципот на социјалистичка или религиска еднаквост — се јавуваа диктаторите. Книжевноста честопати била биолошко оружје во рацете на темните фигури на човечката историја, но и покрај сите сурови убиства со бајонетот на острите зборови (оти во цивилните војни се убива заради погрешно изговорен акцент), слепо верувам во чистината на книжевната и поетска мисла, онаа за којашто зборуваше Хана Арент, а во себе ја носи секое дете што ја разбира песната на преселните птици.

Кога нешто не сакам да заборавам — гласно го повторувам. Како телефонски број на болница или на издавачка куќа, коишто мислам ќе ме излечат од творечката осаменост. Кога нешто сакам да го запаметам — тајно го запишувам, го оградувам листот со целото свое тело, чиниш зборовите ги кријам од ангелите на историјата. Кога ќе заборавиме кому му припаѓа приказната што сме ја чуле, таа станува наша, на начин на којшто традиционалните песни се, всушност, песни заборавени од оној што ги напишал пред светот да ги прогласи за мртви. Баба ми, која беше слепо на едното око, подлабоко го гледаше светот и истите песни секојпат ги кажуваше на поинаков начин. Секогаш кога сакав да ги запишам, само ќе ми кажеше: „Не ми ги убивај песните.“ Пишувањето беше егзекуција. Пенкалото — гилотина од којашто истекуваше сина крв. Книжевноста ги проширува границите на сомнежот, ги прави верувањата и стравовите ненаследни, нè учи да бидеме свои и кога трепериме како ранлив лист на гранка од семејното стебло. Пишувањето е страв од припадност и гласно оплодување на зборовите во глувата школка што го чува звукот на времето, резбарење врз ѕидот на првичната тишина. Понекогаш тишината по прочитана песна или приказна, е посилна од извикот на болка од напуштеност. Понекогаш тишината на птиците со која го најавуваат бомбардирањето е посилна од алармите на заедничката смрт.

На надгробните плочи се испишува годината на раѓањето и смртта, а цртата помеѓу нив може да бидат сите неродени деца, ненапишани книги, сите храбрости и покајанија без сведоци. Книжевноста е ненаследна просторија на заедничкото раѓање. Во моето општество, моќта се наследува побрзо отколку болестите, но безбедноста на литературата е токму во нејзината ненаследност и неделивост, во отсуството на тестаменти и завети. Како читател, мислам дека книжевната меморија е наследна на поинаков начин — како почеток на нов свет. Повикувањето на неа не завршува само со сентиментално и селективно прераскажување како над нечиј свеж гроб. Книжевната меморија е тесно поврзана со слободата на постоењето, дури и тогаш кога ги оживува сликите на војните, откоренувањата и враќањата кога веќе ништо не постои. Освен нагонот во себе силно да се викне, за да те чуе времето.

Од мајка ми остана само ракописот во тетратките со готварски рецепти, кои не беа ставени со накитот во гробот. Од баба ми преживеа една снимка од песна, која повторно ја испеа на поинаков начин. Од мене, и од пишувачите, ќе останат библиографски единици кои некој ќе проба да ги систематизира и толкува секогаш на поинаков начин — за да се потврди смртта на авторот. И историјата ќе се повтори на поинаков начин — книгата ќе ги изгори лажните плоштади на сигурноста.