Рецензија од прв читател: Јованка за „Книга“ од Жозе Луиш Пејшото
Saudade:
- Стапалки што пресретнуваат заборавен одглас.
- Откинат чамец од копното кој мирно го прегрнува разузданото море.
- Омарнина на јулски самрак пречекана на необлежан перон.
- Предвечерието на 9/7/2010 пред да стане невидлив тег на терезија со скршена показалка и избришана мерна скала.
Попладнето кога госпоѓа Милу нема да го исплати ѕидарот Жозуе, ќе ја обележи низата премолчени збогувања во животот на Илидио. Неговите сеќавања се делат денот кога мајка му заминува од него. Една книга (о)станува аманет, амајлија и акт на преданост.
Кога поимањето на љубовта како движечка сила е банализирана идеја испразнета од значење, Пејшото (вешт, прекрасен раскажувач!) ѝ се навраќа на основата – поривот да се љуби е еднаков на поривот за слобода. Љубовниот занес ќе биде чкрапалото што ќе го покрене Илидио да тргне во неизвесен поход. Сепак, да се определи овој запис само како адресирано писмо до Аделајд со романтична поштенска марка, е по малку навредливо. Оваа Книга, несомнено, е многу повеќе од тоа.
Ода за домот и вечната младост, омаж кон раселените, на љубовта што не е условена ни од крвното сродство, ни од далечината. Нежната чувствителност е тивко вгнездена меѓу редовите на овој роман, карактеристичниот португалски копнеж е цврсто втемелен во внатрешноста на неговите страниците. Времето оди напред-назад, тече паралелно, па пресекува додека се вкрстуваат животите на свештеникот и неговата пријателка, Галопињ и Кожме, Арминдо и Лубелија, Конштантино и Левин… и Ливро. Во нивните (не)случајни средби времето чудесно се измолкнува од празнотијата.
Où est-tu?
Откако Аделајн ќе биде неправедно истргната од домот, Илидио ќе го смести сиот свој живот во еден куфер и ќе тргне по неа. Неделите се разлеваат во месеци, а месеците во години неуспешна потрага. Непознатиот Париз е преголем дури и за луѓето кои толку силно се сакаат еден со друг. Француската хармоника, на крај, го истиснува звукот на фадото.
Кон средината на 60-тите години, далечните пејсажи го претвораат животот во раскрсница од ќор-сокаци. Железничката станица Austerlitz за Илидио станува чекалница на животот. Пискотот на возовите го носи истиот немир како звукот предизвикан од мајчината машина за шиење. Макар што возовите непрестајно се движат, времето останува непроменето, обвиено во целосно бунило и хаос. Мачнината на неговата емиграцијата е обележана од безумна храброст. За Аделајн, таа е обележана од новите ритуали за преживување.
Тоа што живее на туѓи адреси не ја спречува Аделајн, малку по малку, да се обиде одново да го изгради животот и својот идентитет. Избрзаната одлука да ја промени рутата која започнува од Сен Дени со нова почетна станица од Ру д’Криме, наскоро ќе се покаже како погрешна. Аделајн станува замолчена жена, изолирана и исклучена од јавниот простор. Библиотеката е заменета од кујнските ѕидови на кои натежнуваат тегли полни мечти и утеха. Нејзиното затворено тело се бори и боли. Расцепот се лекува со првото враќање дома.
Несигурноста на кризните години ја носи промената на демографската карта на Португалија. И покрај тоа што Пејшото не ги обременува ликовите со тежината на општествениот контекст, културолошките разлики и историското минато, тие го живеат времето на португалската колонијална војна, париските мајски протести и Салазар. 1974-та е година на пресврт кога падот на режимот го најавува почетокот на новиот живот.
36 години подоцна, текстот ја пробива фикцијата, книгата се разлева и станува нешто многу поголемо од обичен предмет во рацете на читателот. Патувањето до крајот на ноќта само што започна.
Пишува: Јованка Пачовска
