Рецензија од прв читател: Елена за „Зборови“ од Јордан Коцевски
Никогаш не си стар за да ги претвориш соништата во реалност
„Зборови“ е првиот (напишан) роман на Јордан Коцевски, но и првиот поинаков, различен и поинаку привлечен на македонската писателска сцена. Роман за еден паранормален свет ако го читаш брзо, но роман за истиот тој свет, ама реален, ако го читаш трпеливо и длабоко.
Роман за движечката сила во животот, роман за убавиот македонски бисер – градот Охрид, роман за љубовта во секој облик, роман за пријателството, за моќта и за убавината на книгите и конечно роман за чувството – дом. Домот како простор, како мирис и како единствена просторна магија што може да ги раздвижи сите сетила, дури и шестото…
Роман за мирисот како субјективно искуство, средба на мирисните молекули и телото што треба да биде физички подготвено за да ги препознае. Попатно и специфичноста на човечкиот однос кон мирисите. За начинот како интимното тело се изложува и отвора кон надворешнот свет (и во овој новоизграден свет во „Зборови“) преку мирисите.
Приказна за тоа како меѓу двајца непознати се раѓа искра што преминува во едно чудно, па и слатко пријателство.
Стефан е човек заробен од и во просторот на неговиот дом каде што се рефлектира сопственото болно и среќно минато. Мислејќи дека ја губи својата сопруга по негова вина, се повлекува во свој свет, меѓу своите можеби петнаесет илјади книги, различен од стварниот. Зашто стварноста не му нуди ништо што би сакал. А го губи и она единственото што го има по загубата на Сара (читањето приказни на деца во детската градинка).
Желбата да ѝ остане верен на неговата сопруга го тера да го направи и невозможното, така ја прифаќа помошта од докторот, неврохирург, Филип и со тоа се впушта во друг надреален свет. Доктор Филип прави трепанација, дупки во черепот на Стефан кои отвораат мирис (а со тоа поглед и слух) кон еден друг свет кој им помага за успешната мисија што следува во страниците низ романот. Пренесување пораки што ќе ги добијат од мртвите. Добивање пораки од мртвите.
Филип и Стефан создаваат пријателство со надеж и двајцата да си докажат нешто што само ним им е важно. Филип да чуе глас од тие што му недостигаат, а му тежат на совеста, а Стефан да чуе порака од љубената. Но за да слушнат пораки, прво треба да се намириса и да се појде на местото коешто мртвите го чувствувале дом или скоро како дом.
Во „Зборови“ авторот потенцира на просторот како нужност за себеоткривање и откривање каков било нов свет. Преку просторот настанува откривање и на пораките на мртвите. Оттука доаѓа дека просторот во овој роман може да се сфати и како митски простор помеѓу три света: оној што го живее Стефан, оној којшто го живееле мртвите, но и овој, сега, стварниот, вистинскиот во кој двата се исплеткуваат. Имено, градот Охрид зазема централна позиција на просторот, зашто секој од нив веќе поминал или останал подолго во некој дел од градот. Па некако промислено градот им помага во создавање и организација на меѓупростор каде што Стефан ги насетува мирисите коишто се повразани со тој простор и со одредена душа, чувствува апсолутна сигурност да „дејствува“. Тој митски простор одеднаш станува несигурен и чуден со практично „вриење“ на главата од сигнали, па таа неудобност од просторот делува силно психолошки на Стефан. Истовремено му прави притисок, а и некое благо чувство на страв преку кој ги разоткрива и своите стравови и борби токму преку ЗБОРОВИТЕ. Зборови што мора сам да ги вклопува ред по ред сè до правилниот редослед за да се испише пораката. Уште од почетокот на романот читателот знае дека тука ќе се чувствуваат многу мириси. Прво мирисот на книгите во станот од Стефан, но и мирисот на Сара кој е помешан со толку многу овошје и толку убав мирис на чај од нане. Но не може да насети како фасцинантно авторот ќе стигне до крајот кога ги детализира деловите каде што се читаат мирисите и борбата меѓу духовите преку Стефан. Борба на мирисите од мртвите, претставена театрално, драматично со бујни трилер-ефекти или вистинска мистерија.
Од друга страна, пак, „Зборови“ можеби не е роман на приказна туку роман на ликови. Толку храбро изградени, што романот може да се чита само од ликовите. А ако се погледне од уште една страна може да се анализира и од аспект на миниразговори помеѓу ликовите. Стефан како љубов. Толку посебната љубов кон книгите и одбивноста од секаков вид технологија е примарна особина или пак и вештина. Да се одречеш од дигиталниот свет со околу 15000 книги околу себе, притоа и секој ден да им пружиш воздишки е исто така речиси надреално како и трепенацијата за разговор со мртвите. Со тоа авторот го истакнува модерното заробено живеење. А љубовта кон Сара и тоа што престанува со својот живот по нејзината смрт е прилично себично кон себе, а по малку и дегутантно. Но и дегутантонста кога-тогаш некако е нужна и особено може да годи ако е скриена и преклопена со една убава осаменост и меланхолија како што е кај Стефан.
Филип како храброст што и покрај стегите од здравството успева во својата намера. И како умеење да направи интелигентен хаос и со разгвор да го исправи.
Јордан како искреност и реткост за таквите пријателства и муабетења во стварниот свет. Разговорите на штандот со книги меѓу Јордан и Стефан се толку спонатни, а толку длабоки и топли.
Родителите на Сара како присебност, затоа што и по загубата на најсветото тие се склони кон животот со сите негови убавини.
Родителите на Стефан, како трпеливост и разумност и по малку скромност, оставајќи го својот син сам како што тој сака цело време додека се справува со загубата.
Мери, сосетката на Стефан, како мудрост. Мудрост што често недостасува наоколу. Последниот разговор помеѓу неа и Стефан е мал облик на демант на сè она што претходно го правеа со докторот. Мислењата на мртвите не се важни, тоа е исто како твоето мислење за политиката во Кореа. Но, сепак прави го она што те прави среќен без барање причини за депресија. Овој дијалог меѓу Mери и Стефан е заслужен за негово ослободување, катарза и насмевка како што последните години не почувствувал. Доживува таква катарза што е спремен конечно да го употреби подарокот од татко си.
Ненамерно авторот допира теми од општеството и земјата каде што припаѓа. Како краток блиц што може да го насетат читателите што се дел од средината, па сами себе да си постават куп прашања. Какво е здравството? (по сè тоа што се случува со Филип), а потоа и големото иселувањето на младите покрај цела таа убавина што ни се нуди, што ја имаме и живееме, а не сме свесни дека е наша.
„Зборови“ е роман на големи мигови што се (прет)чувствување на еден суштински живот што одненадеж го осветлуваат смисловниот тек на постоењето. Мигови коишто припаѓаат само на реалноста, таква каква што е. Роман за бесцелноста и бессупстанцијалноста на овој живот коишто не се манифестираат објективно. Роман за копнежот по загубеното и по заборавеното, но никогаш непреболеното и ненадминато.
Пишува: Елена Остреска
