Рецензија од прв читател: Марија за „Драг господине М.“ од Херман Кох
Дали фикцијата базирана на вистински настан е веродостојна? Херман Кох во романот „Драг господине М.“ ни раскажува една мистерија што е централна приказна и преку неа си поигрува со границите помеѓу фикцијата и фактот. Ликот на писателот М. во романот се прославува со дело што раскажува настан во кој се инволвирани вистински луѓе. Како што вели главниот лик на самиот почеток на романот: „Јас не сум лик. Вистински човек сум.“ Оттука, се поставува прашањето: дали цената за писателската слобода е нечиј углед?
Мистеријата дополнително се заплеткува така што, низ целото дело, Херман Кох си поигрува со структурата и постојано ги менува нараторот, како и начинот на нарација. Романот почнува со нарација во второ лице, за потоа да премине во трето, но повторно нема традиционален сезнаен наратор, туку ограничен светоглед на едниот од ликовите. Што е вистината кога не сме сигурни дека можеме да му веруваме на нараторот?
Романот почнува со Херман (исто име како авторот, хм?), кој раскажува во второ лице обраќајќи му се на својот сосед, писателот М. Херман е опседнат со писателот М. и со неговото семејство. Тој според звуците од станот над него може точно да каже што прави писателот во секој момент. Има увид каде одат на вечера писателот и жена му, што прават во одреден дел од денот, па дури и поштата им ја проверува. „Ти посакувам лека ноќ – твојата прва ноќ сам. Сега ги гаснам светилките, но ќе останам со тебе.“ Психо, нели? Но Херман има одлична смисла за хумор и, иако не му веруваш целосно, едвај чекаш да прочиташ што ќе каже следно. За разлика од првиот дел, во вториот имаме раскажувач во трето лице, кој ја раскажува приказната од гледна точка на писателот М. Во третиот дел, пак, ја гледаме приказната преку очите на Лаура, лик од минатото што е невидливо присутен и во сегашноста. Херман Кох го менува нараторот толку често што во последните неколку глави од книгата ќе се најдете во ситуација да се прашувате кој раскажува, од чија гледна точка и за која временска рамка. Зашто, Херман Кох не го менува само типот на нарација туку и раскажува две паралелни приказни, една во минатото и една во сегашноста, кои се несомнено поврзани меѓу себе, но и со сите ликови во книгата. Овој стил на пишување дефинитивно ја прави приказната повеќедимензионална и комплексна; затоа, ако сте човек што претпочита приказни раскажани директно и без заобиколување, оваа книга можеби не е вистинскиот избор за вас.
„Драг господине М.“ е приказна за обични луѓе што прават ужасни нешта. Умешно спакувано, Херман Кох предизвикува повремено да се поистоветувате со ликовите, па да чувствувате вина. Ќе се прашувате како може да ви е делумно допадлив, смешен или интересен некој што покажува знаци на социопат… или барем јас се најдов во таква ситуација.
Тоа е и она што најмногу ми се допадна – комплексноста на ликовите. Тука сите ликови си имаат свои мани. Налетуваме на плејада „шарени“ луѓе – вљубена тинејџерка, но тежок манипулатор; професор по историја со сомнителна работна етика; тинејџер со натпросечна интелигенција, кој ги третира професорите како експериментални глувци. Херман Кох многу умешно навлегува во психологијата на ликовите и претставува еден свет на реални луѓе, а не пластично добри или лоши.
Книгата е одлична доколку уживате во мистерии. Дејството на приказната се развива со умерена брзина, а авторот поставува низа прашања на кои едвај чекате да им го дознаете одговорот. На крајот на оваа комплексна приказна Херман Кох го одмотува клопчето и разјаснува сè (добро, речиси сè) и успева да нè изненади со непредвидлив крај.
Она што ми пречи е што Херман Кох остава едно прашање неодговорено, иако не е толку големо за да го расипе доживувањето на приказната во целост. Но можеби и намерно не го одговара за да ве остави во прашалници и да придонесе да живее мистеријата и откако ќе ја прочитате книгата.
Романот на моменти ми изгледа непотребно оптоварен со детали што не се во функција на развојот на приказната. Авторот дури и се задржува на аспекти на ликовите што се одвишни. Иако сум поборник за сложени и повеќедимензионални ликови, сметам дека на моменти приказната е преоптоварена.
„Драг господине М.“ е роман што се чита лесно, но кој е многу повеќе од едноставен трилер или мистерија. Во него авторот пишува за пишувањето, како што е овој пример каде што Херман Кох дава свој коментар за добра книга преку ликот на Херман: „Читателот чита книга. Ако е книгата добра, тој се заборава себеси. Тоа е сè што треба да направи една книга. Кога читателот не може да се заборави себеси и цело време продолжува да мисли на писателот, книгата е неуспешна. Тоа нема никаква врска со читачко задоволство. Ако сакаш забава, купи си билет за ролеркостер.“ Според ова мерило за успешна книга, „Драг господине М.“ на Херман Кох е неоспорно успешна со тоа што го задржува вниманието на читателот и го тера посветено да се труди да ја разреши мистеријата.
Пишува: Марија Деолска
