Рецензија од прв читател: Катерина за „Америка“ од Франц Кафка
Ако во Америка крадат куфери, тогаш човек може понекогаш и да излаже.
Што кога земјата на можности, сонувана длабоко од срцето на старата Европа, се претвори во лавиринт на недостижни очекувања и премолчени правила, управуван од семоќни авторитети?! Америка не е роман за географска Америка, туку за сонот на Кафка за една верзија на Америка. Во мистеријата на Америка лежи ветувањето за земното бегство. Во земјата на можности и отворени пространства, ветувањето да се биде некој друг ја има заведувачката моќ.
Кога шеснаесетгодишниот Карл Росман, чии родители го испратија во Америка бидејќи го заведе една слугинка, која роди и негово дете, бавно вплови во њујоршкото пристаниште, ја здогледа долгонабљудуваната статуа на божицата на слободата во ненадејно засилена сончева светлина. Нејзината рака држеше меч што стрчеше нагоре, а околу лицето слободно ѝ дуваше ветрот.
Америка е сатира на земјата од соништата, истовремено пикардски роман и bildungsroman, кој во себе ги спојува мрачната верзија за урбаната цивилизација и портретот на емиграцијата како суштествена кафкијанска состојба. Уште од самиот почеток, Кафка ја превртува очекуваната рамка на приказната, изместувајќи го односот на неколку значајни опозиции во делото. Започнува со игра во врската заведувач–заведена, а релацијата штитеник–заштитник повеќепати ја менува, дури и во односот меѓу истите ликови. Кафка го менува и факелот на Статуата на слободата, симбол на прогресот, со меч. Со тоа го отвора едно од клучните прашања што се провлекува низ романот, односно: каде е силата, таму е и правдата?
За главниот лик Карл, Америка првично претставува бегство од срамниот грев, за потоа да премине во надеж за искупување од него. Во манирот на Кафка, прашањето за вината е длабоко всадено во јадрото на романот. Ако се земе предвид дека Карл има шеснаесет години и е неволен, а Јоана, слугинката, има триесет и пет, прашањето за заведување добива сосема нова димензија. Всушност, тука се поставува и рамката на приказната, во која сите ликови што Карл ги сретнува ги игнорираат неговите желби и ја надмоќуваат неговата волја.
Карл Росман е најсимпатичниот лик на Кафка. И додека Јозеф К. и Грегор Самса се олицетворение на немоќта во судир со бруталноста на системот во кој поединецот се губи, како шрафчето што веќе не функционира во системската машинерија, во Карл Кафка ги спојува невиноста и надежта за промена. По сите незгоди и неправди, Карл постојано се враќа на нозе.
Романот е поделен во неколку глави, кои истовремено може да постојат како засебни целини, како што е случајот со Ложачот, а заедно градат една приказна за цикличниот сооднос на падовите и новите обиди. Постои константно чувство на надреалност во начинот на кој Кафка ја гради приказната. Сцени на праволиниска педантност се испреплетуваат со сцени налик на сон. Нарацијата е изведена во трето лице. Повремено, Кафка ни овозможува поглед во мислите на Карл, истовремено поигрувајќи си со интегритетот на меморијата и невиното верување во правдата и нормите.
Америка е првиот роман на Кафка, ентузијастички започнат, за потоа да биде оставен недовршен и со аманет да се уништи. Романот бил приреден и постхумно објавен од стана на Макс Брод, кој направил неколку интервенции во него. Во ова издание се вклучени и фрагментите што претходно биле отстранети. Брод го именува романот Америка, но делото е познато и под други имиња, меѓу кои Ложачот и Исчезната личност. Насловите не само што одговараат на дејството во романот туку и се поврзуваат со неговата кафкијанска историја.
Можеби и неправедно оценет како најслабиот роман на Кафка, Америка е неговото најчудно дело. И, додека ја нема цврстата исткајаност на мрачната симболика за фрустрација и отуѓеност, Америка ги покажува зачетоците на стилот што подоцна ќе го направи Кафка препознатлив. Делото покажува богат израз и наративна енергија, живост многу повеќе одошто може да се очекува од дело на Кафка. Америка е пример за тематска нишка што во голема мера е неискористена и за пат што необјасниво не е изоден.
Пишува: Катерина Јовчевска
