Има ли вистинска приказна? Впечатоци од книгата „Волга, Волга“ од Миљенко Јерговиќ
„Секое сеќавање, како и секоја напишана и ненапишана човечка историја, повеќе е налик на сон отколку на сенките на нешто што се случило во стварноста.“
Миљенко Јерговиќ, „Волга, Волга“
Човекот чекори по патот наречен живот за да се спознае себеси. Тој е водач, но тој е единствен што врви по тој пат, зашто е – единствен, па е и следач. За жал, има многу луѓе што следат, но не водат. Не затоа што не знаат, туку зашто не сакаат.
Нашава најава го растајнува ликот на главниот јунак во „Волга, Волга“ – Џелал Пљевљак. Патува, трага, открива, но и наседнува, се жртвува (понекогаш свесно, понекогаш несвесно), а истовремено и самиот е жртва, жали, очајува… И сонува кошмари. Дури, на моменти, како да ужива во нив. Вреди да се запрашаме: која е вистинската траума овде? Односно, како нашиот јунак ни ја (пре)раскажува таа траума: дали војната го држи кормилото, или брановите на немањето свое јас ја нишаат автентичноста на Џелал?
Фактичкиот почеток на приказната, барем на онаа која ја знаеме, е во минатото, за кое ниту Пљевљак не е сигурен, или се труди да го заборави. Својата најава, налик на мантра „Името ми е Џелал Пљевљак“ е, можеби, единствено во коешто тој верува. Не верува во тоа дека бил цивилно лице во војската. Не верува дека бил роден пред почетокот на Втората светска војна, само неколку дена по иднопрогласениот државен празник Ден на младоста. Не верува во исказот: „да не сум ова што сум, ќе бев пензионер, ќе возев ’голф‘ (…). Сè ќе ми беше исто, само што немаше да бидам убиец.“ (Јерговиќ 2023: 249). Пљевљак не верува во она што го кажува зашто еднаш е едно, а другпат е – друго. Се надоврзува на старото, но додава ново. Не се поистоветува со оној што бил пред десет или триесет години. Тој не верува во себеси, зашто е жртва на систем во кој самиот е сведок на неправдата што се провлекла од 40-тите години на дваесеттиот век, и нашла место во раните 90-ти, каде крвта имала иста нијанса како онаа пред педесет години, гневот облекол овчјо крзно и удрил по, едновремено, најцврсто мото: Братство и единство. Удрил во темелот на идеологијата на која ѝ служел Џелал Пљевљак. Или можеби, служел против себеси?
Пљевљак верува во другите. Пљевљак верува во харизмата на лицемерието и лажниот идентитет. Уште повеќе ѝ верува на болката што самиот си ја задава. Дозволува неговата мисла да го опседнува. Дозволува да самува на патот кој 15 години го врви барајќи се самиот себеси, саботирајќи се самиот себеси.
Живееме во приказна за човекот, за човечката способност и слабост проткаена низ двоумењето. Приказна за отсуството од самите себеси, за самотијата и она за што не сакаме да зборуваме, па го затскриваме под тепихот.
Пишува: Пепи Стамков
