Благодарен сум што го напишав „Авел“ и што го изнесов на виделина за другите луѓе

 

 

Разговор со авторот Алесандро Барико, втор дел.

 

Разговорот е направен на 27 септември 2024 година.

Видеото е прикажано на Фестивалот BookStаr #10 на 3 октомври 2024.

Превoд на македонски јазик: Искра Димковска.

 

ВЈ: Додека ги читам Вашите книги, ми одѕвонува една синтагма: умешноста и уметноста на приказната. Приказните, со своите почетоци, со своите преплетувања, многубројни заплети, неочекувани пресврти, необични кулминации и расплети претставуваат еден од најголемите квалитети на Вашата проза. Дури и да се прочистат од сите оние други аспекти за кои погоре зборувавме (врвниот начин на кој се раскажани, умешната поставеноста на нараторот, музиката и поезијата на раскажувањето), дури и да се соголат на основата наречена „еј да ти раскажам што се случи“ (онаа приказна сведена на костурот што може да се раскаже за неколку минути, пред пријатели во кафуле, на случајна средба на улица или заинтересирани слушатели) тие приказни сами по себе имаат голема епистемолошка вредност. Дали сметате дека приказната мора да биде таква за сама по себе да содржи нешто големо, длабоко, посуштинско за нашиот живот и за светот што нè опкружува? Да биде доволно симболична за да има значење без разлика на тоа на кој начин е раскажана. 

АБ: Ова прашање ги надминува моите граници. Се однесува на чинот на раскажување, а тој му припаѓа на човечкиот вид. Валтер Бенјамин, еден од најголемите мислители, кој изврши големо влијание врз мене, многу го читав кога имав дваесет години, има напишано прекрасен есеј за раскажувачот. Помеѓу сите работи што ги кажува таму, сега се присетувам на една. „Раскажувачот секогаш те советува.“ „Советува.“ Така е преведен изразот на италијански јазик. Потоа вели дека некогаш те подучува како се пали ќумбе, некогаш како правилно се товари сеното на количката… Зборува за руските раскажувачи од ХIХ век. Другпат зборува за Флобер, за „Сентиментално воспитување“, која те подучува дури и за смислата на животот. Поаѓа од совети за најмалите, занаетчиските работи, па сè до вистинско подучување. Тешко е да се земат како заповед, како норма, овие мисли на Бенјамин, но вистината е дека кога некој раскажува приказна, очекуваме нешто да научиме. Всушност, идејата дека приказната треба да содржи поука е длабоко вкоренета. Отсекогаш раскажувањето ја содржи желбата, стремежот, да му се пренесе на слушателот и дел од тоа што го знаеме за животот, нешто важно или помалку важно. „Илијада“, една од матриците на нашето раскажување, е во суштина енциклопедија. Своевремено ги подучувала младите за сè во животот: како да направат лак, како да закотват брод, како да убијат предавник, како да остават жена… Многу нешта. Тоа била шовинистичка и воинствена цивилизација, така што и знаењето било шовинистичко и воинствено, но „Илијада“ во суштина е една огромна енциклопедија. А нашето раскажување потекнува оттаму. Раскажувањето е поврзано со подучувањето и учењето. Нормално, потоа, особено романот, се раѓа… не се раѓа, туку да речеме на почетокот на ХХ век, при преминот во ХХ век, станува многу поинаква алатка. Се чини дека вели оти нема веќе што да се подучува. И се раскажуваат многу приказни во кои се прикажува бескорисноста на човековото знаење. Зашто човекот бездруго е предодреден да залута, да страда, да биде злобен… И, ние, кои денес пишуваме романи, ги имаме овие две групи предци: раскажувачите што советуваат и романсиерите на ХХ век, кои во суштина се нихилисти. И секој од нас ги меша делимно овие две работи во оваа чудна хемија. Моите романи се сигурно под големо влијание на Бенјамин, го имаат тоа задоволство да советуваат. Не зашто јас знам повеќе од вас за животот. Не ми е тоа целта. Туку зашто приказните секогаш се движат околу некакво претчувство за мудрост. И често кога ќе се создадат се помудри од писателот. Содржат знаење што во принцип не е на писателот. Тоа се случува кај многу писатели и мислам дека во голема мера се случува и со тоа што јас го пишувам. Но, и за ова не сум сигурен дека е доблест. Туку едноставно така е. И кај моите омилени писатели е присутен овој признак. Многу учам од Селинџер. 

ВЈ: Вашите прози изобилуваат со чудото и чудесното. Каква е релацијата меѓу чудесното и чудното во литературата и чудото и чудесното во животот?

АБ: Ние можеме, додека пишуваме, да ставаме чудесни, натприродни, волшебни елементи, но животот секогаш ќе содржи повеќе. Ова го кажувам јасно и гласно. Дури и во споредба со моите книги, кои се преполни со работи за кои ќе кажеш „ах ова го има само во книга… само во книгите на Барико, во животот никогаш не се случуваат…“ во животот се случуваат многу полоши и многу подобри работи. Ние тие работи ги живееме. Во тоа сум длабоко убеден. Сите ние живееме волшебни животи. Сите. Девет дела се сосем вообичаени, потоа се случува едно волшебно. Од друга страна, во моите романи чудесното е речиси непрекинато. Но, тоа што сум го видел во животот е неверојатно.

Подземни врски, протоци на енергија, поклопувања на времиња. Сето тоа го има во животот. Ниеден роман не може да фати чекор со животот. Кога човек само ќе помисли на сопствените љубовни приказни… Не мора да имаш седумдесет години, доволно е да имаш триесет, четириесет. Кога човек ќе помисли само на своите љубови, тоа е чудо без крај. Необјасниво, несфатливо, магично… Има непознати енергии, необјасниви коинциденции, неразбирливи краткотрајности, средби за кои не знаеш каде, во која книга биле запишани… и тоа се љубовни искуства, а ги има безброј. Вистинската претстава, вистинското чудо е животот. Живееме минијатури на животи на светци. Животот на секој од нас е вистинското чудо. Несомнено. 

ВЈ: Можеме да зборуваме за умешноста на приказна, за уметноста на раскажувањето, за необичните ликови што живеат во Вашите прози, за филозофската длабочина на романите по чие читање остануваме со зашеметувачкото чувство дека сме биле дел од голема мајсторија што кажува нешто за нас, за светот околу нас, за релациите што ги градиме со луѓето од нашиот живот. Но, кога ќе се собере сето тоа, се чини дека она што е најважно во литературата е она што никогаш не може да се улови со нашите рационални стапици, никогаш не може да се објасни докрај. Некаква книжевна метафизика недостапна со нашата херменевтичка апаратура. Дали тоа е сржта на литературата, на секое голема уметност – недофатливоста?

АБ: Да речеме дека, ако добро го разбрав прашањето, поезијата е таа што го кажува неискажливото. Прозата успева да го запре она што може да се каже, но кое никогаш не застанува во место, минливо е, постојано ја менува формата. И прозата, чап! Успева да го запре системот. Систем што внатре во себе е особено подвижен. Но, таа го запира, чап! Тоа е тоа што го прави. Има дел од човековото искуство што може да се дефинира како основа на неискажливото. И во поезијата се чувствува. Но, функцијата на прозата е да ги каже работите. Да им даде име на нештата што се неизвесни. Кога го именуваш нештото, го запираш. Чап! Како кога му даваш име на детето. Го земаш детето и му велиш, ти ќе се викаш Петар. И тој тогаш постои. Тоа го прави прозата. Ги именува работите. И им црта мапи. Според тоа, ако во прозата остане нешто неискажливо, нешто не е како што треба. Јас така мислам. Сакам на крајот на приказната да го именувам тоа што сите знаеме дека постои, ама не знаеме добро каде е. Потоа го гледаме, но ни бега. Па, премногу му се приближувам и не можам да сфатам. Па, премногу се оддалечувам и не можам убаво да го видам. И, тогаш прозата го наоѓа совршеното растојание. Чап! Тоа е мојот занает. Во тоа се состои мојата работа. Но, и кога читам. Истото го барам од писателот. Кога Флобер зема дел од светот, го врти, го фокусира на вистинското растојание, и чап!, го запира, го сработил тоа за мене. И јас сум му благодарен. Но, ако читам песна од Монтале, чувствувам блесок. Неискажлив. За момент светлината стигнала до мене. Но, тоа е поинаков занает. Повторно со зборови, но во суштина станува збор за друг занает. 

ВЈ: На едно место зборувајќи за пишувањето велите дека дури имате и физичко задоволство од самото пишување. Дали можете да го опишете тоа физичко задоволство произлезено од пишувањето?

АБ: Знаеш што рекол Луис Армстронг за џезот? „Ако треба да прашаш што е, никогаш нема да дознаеш.“ Ако треба да прашаш какво е тоа физичко задоволство што човек го доживува кога пишува, значи никогаш не си го почувствувал, значи дека никогаш нема да дознаеш. Затоа нема ни да се обидам да го објаснувам. Ќе го кажам само тоа што секогаш им го кажувам на моите ученици. „Кога пишуваме, пишуваме со целото тело. Тоа не е нешто што се прави само со мозокот. Пишуваме со телото. Со целото тело.“ Пишувањето е животински чин. Чин на многу софистицирано животно. Некои птици имаат неверојатни летови. Неверојатни. Но, нивниот лин е целосно физички. Многу прецизен, но не е умствена активност. Не пресметале како треба да летаат. Не. И таа потрага по местоположбата во воздухот, по воздушните струи, трудот, издолжувањето… ете тоа е пишувањето. Затоа велам дека е животински чин. Животински. И токму поради тоа, зад него стои телесно уживање. Не знам дали и Вие пишувате, мислам да. Но, како и да е, обајцата ги познаваме уморот, чувството, изнемоштеноста, изгубеноста. Пишувањето се меша со телесното. Не чувствуваме глад. Ни се спие. Многу работи… Нашето тело пишува, треба да го имаме тоа на ум. Но, и читањето. И во читањето го има тоа задоволство. И тоа не е само интелектуално задоволство. И такво е, се разбира. Но, и нашето тело реагира на читањето. Дејствува. Чувствува. Често тоа се животински работи и содржат многу силна ќелија на задоволство. Многу силна. Сите ние што пишуваме и што читаме, сме многу потелесни отколку што сакаме да признаеме. 

ВЈ: Имате објавено петнаесетина прозни книги, три драмски текста, бројни есеистички книги, сценарија за филмови итн. Дали чувствувате дека имате уште многу приказни во себе што сакате да ги раскажете, напишете, објавите?

АБ: Напишав многу приказни. Многу. Некои од книгите во себе содржат четири или пет. Моите книги тежат. Навистина тежат. Со приказните што ги измислив Мураками би можел да напише библија. Одвреме-навреме си велам дека е доволно. Дека во животот човек не треба да напише премногу приказни. И во оваа работа има мерка. Би сакал да имам мерка. Ама веќе два-три пати одлучив да престанам. Веќе два-три пати си реков, добро, доволно беше. Но, потоа повторно почнував. И „Авел“, последниот роман, пред да го напишам навистина бев сигурен дека ќе престанам. Немав потреба да продолжам. За мене чинот на пишување е многу важен. Наликува на молитва. Начин да се сосредоточам. Па, непишувањето не ми годеше. И почнав да го пишувам „Авел“ за мене. Во основа, за мене. И одвреме-навреме ќе им дадев по некое поглавје на децата, на партнерката, да го прочитаат. „Авел“ е вестерн. Така е направен, можеш да земеш три страници и да ги дадеш некому да ги прочита. Го пишував полека, ми беше како ритуал. И по три-четири години тие што го читаа, почнаа да ми кажуваат, луд си, мора да го објавиш, објави го. Во еден момент си реков дека е тажно да пишуваш само за себе. Но, и „Авел“ настана по моето премреже, веќе е една книга повеќе. Не знам како да кажам. Многу ја сакам таа книга. Метафизички вестерн е. Има посебна убавина. Прекрасен е. Благодарен сум што го напишав, што го најдов во мене и што го изнесов на виделина за другите луѓе. Но, веќе тој е „вишок“. Bonus tracks. 

Владимир: Драг Алесандро! Ви благодарам за интервјуто. Навистина ми беше задоволство да разговарам со Вас. 

Алесандро: Јас Ви благодарам Вам за прашањата. Беа одлична можност вечерва да размислувам за моето пишување со пријатели, со некој што е страстен читател на моите книги. Многу ми е жал што не можев да дојдам таму, иако првично одлучив поинаку. Понекогаш кога ќе го видам својот распоредот, ме фаќа страв. Таму има толку многу нешто. Зошто!? И морав да се откажам од нешто. Така што, ја пропуштив можноста да дојдам кај вас. Не се гордеам со тоа. Не сум среќен што испадна така. Се надевам дека во иднина ќе имаме прилика да се сретнеме. Во меѓувреме, ви благодарам на сите. Добра забава! Добар живот!