„АВТОПОРТРЕТ СО СЕДУМ ПРСТИ“ ОД АЦО ШОПОВ ИЛИ ПРОТИВОТРОВ ЗА ЗАБОРАВОТ

20/03/2024

„АВТОПОРТРЕТ СО СЕДУМ ПРСТИ“ ОД АЦО ШОПОВ ИЛИ ПРОТИВОТРОВ ЗА ЗАБОРАВОТ

Во нетипичната – и преполна хала – на „Лабораториум“, во која како сè уште да не исчезнал мирисот на олово и хартија, но и духот на старата печатница на „Нова Македонија“, вчера беше промовирана книгата „Автопортрет со седум прсти“ од Ацо Шопов, во издание на „Антолог“. Нетипичен простор идеален за промоција на нетипичната, волуменозна книга, во која за првпат се објавени прозните написи, огледи, критички осврти, есеи, дебати, беседи и интервјуа на познатиот македонски поет. Книга која им нуди можност на новите генерации да се препознаат во старите, да научат нешто повеќе од нив, за да ја продолжат културната и општествена изградба на нашата земја, и афирмацијата на нашата литература во светот.

„Не е залудно враќањето на текстовите од поблиското и од подалечното минато“, бидејќи тие одговараат на „многу прашања кои и ден-денес нѐ мачат“, напишал некогаш Шопов. Повеќе од шест децении подоцна, кога се враќаме на неговите текстови објавени во тогашната периодика, сфаќаме дека „виталните проблеми на денешницата“ од неговото време остануваат извонредно актуелни и во сегашниот миг. Зарем и ден-денес не го плаќаме цехот на нашата „особина да импровизираме“, на нашата навика да „се играме одговорност“, на „напластеното сало на нашето спокојство“? Зарем и ден-денес не нѐ мачат темните обиди да се покријат со лага страниците од нашата историја, и зарем не нѐ водат кон безизлез „сфаќањата што осцилираат помеѓу тоталната негација и тоталната глорификација на сѐ она што го среќаваме во нашата културна историја“?

„Автопортрет со седум прсти“ е своевидна хроника на современата македонска културна историја, испишана со лирското перо и надвремениот стил на Ацо Шопов.

„Во овие прозни текстови на Шопов, клокоти извориштето на неговата поезија“, изјави по промоцијата Никола Ристановски. „Пред да се запознаам со содржината на книгата и не помислував дека поетот може да се претстави пред публиката без да се се изречат стиховите ’Патував долго, патував цела вечност / од мене до твојата небиднина‘ или ’Има долу тешка една крв / од древноста чиниш останата…‘ или пак ’Тука е тој оган под овие улави води, / под овој бигор и зло самото што се плоди. // Под овие води тешки и зрели / тримеѓница црна црно што ги дели…‘. Но штом почнав да ја читам книгата“, дополни првенецот на Македонскиот народен театар, „со секој следен збор сè повисоко се исправаше пред мене онаа сенка на Шопов која ми е позната и блиска уште од ’Небиднина‘ или ’Гледач во пепелта‘, бидејќи овие негови прозни текстови, кои се движат по рабовите на различните литературни жанрови, сврзувајќи ги со најфина лирска срма, се… поезија“.

Пат кон потемелно разбирање на контекстот (и личен и општествен)

За интимната врска помеѓу стиховите и текстовите од „Автортрет со седум прсти“ пред публиката се искажа Владимир Мартиновски, декан на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ во Скопје.

„Како поетот (си) прави автопортрет?“, се запраша промоторот. „Наједноставниот одговор би бил: со поетскиот опус. Сепак, драгоцената книга ’Автортрет со седум прсти‘, приредена од ќерката на поетот, Јасмина Шопова, нè уверува дека всушност и прозните текстови (беседи, написи, статии, огледи, студии, критички осврти, интервјуа, посланија) пишувани во текот на целиот животен век и собрани во една нова и моќна целина, во еден мамутски мозаик, ни овозможуваат да ги запознаеме подлабоко и поетот и поезијата од бројни нови агли едновремено, како во кубистичка слика“.

„Во книгата Ацо Шопов е (авто)портретиран како темелен мислител, ангажиран интелектуалец, посветен револуционер, многустран културен работник, суптилен есеист и раскажувач, книжевен преведувач, беседник (и мора да ставиме три точки), а од секој текст се гледа дека сите негови дејности се неразделни од примарната поетска вокација“, забележа Мартиновски пред да заклучи: „Затоа, оваа книга отвора пат не само кон нови читања и толкувања на песните и стиховите на Ацо Шопов, туку и кон потемелно разбирање на контекстот (и личен и општествен) во кој е настаната неговата вонвременска лирика.“

Ете зошто појавувањето на оваа книга е исклучително значаен момент за македонската литература и култура. Текстовите објавени во неа, кои со години трпеливо ги собирала сопругата на поетот, Светлана Шопова, пред да ги предаде во Архивот на Македонската академија на науките и уметностите, го отсликуваат поетското творештво и интелектуалниот ангажман на Шопов, но истовремено и нашата севкупна општествена и културна сцена во втората половина на давесеттиот век.

„Земја изрована од несон и себенаоѓање“

„На оваа ’мала грутка земја која ја чувствуваме како наша татковина‘ и во која ’како сиот свет во мало да застанал, со пркос кон себеси и кон другите‘, на оваа ’земја изрована од несон и себенаоѓање‘, како што Ацо Шопов ја чувствуваше и нарекуваше Македонија, насушно ѝ се потребни ваквите книги“, изјави за медиумите Јасмина Шопова, приредувач на изданието. „Книги кои застануваат во одбрана на нашиот национален идентитет, без никакви националистички тенденции; книги кои ја афирмираат нашата литература како пред нас самите, така и во очите на светот; книги кои одговараат на највисоките етички и естетски критериуми и со тоа ја валоризираат нашата уметност и нашата култура; книги чии хуманистички и универзални валери го поткрепуваат дигнитетот на нашиот човек и на човекот воопшто“.

„Многубројните книжевни, уметнички и научни проекти изведени во национални и меѓународни рамки, во текот на ’2023, Година во чест на Ацо Шопов‘ – меѓу кои се присутни на оваа промоција оние на Националната опера и балет, на ФлипБук – Фестивалот на анимирани филмови и на Друштвото на ликовни уметници, како и сите актуелни проекти во кои спаѓа овој ’Автопортрет‘, објавен по повод осумдесет години од излегувањето на првата книга на македонски јазик во слободна Македонија, ’Песни‘ од Ацо Шопов (1944), имаат еден заеднички именител. Тој заеднички именител е противотровот за заборавот на нашето културно наследство“, истакна потпретседателката на фондацијата „Ацо Шопов – Поезија“.

И да не заборавиме – пред долги години, Шопов напиша: „Ме учеа како да го заборавам своето потекло, своето јас, оваа грутка црница што ме родила. Ме учеа и не ме научија“.