Како Шерлок Холмс го промени светот

 

 

Во 1893 година, сер Артур Конан Дојл го турнал детективот Шерлок Холмс од карпа. Карпата фиктивно била лоцирана во Швајцарија, над водопадите Рајхенбах. Но Конан Дојл целата оваа валкана работа ја завршил во својот дом во Лондон, каде што пишувал. „Со тешко срце го земам перото за да ги напишам овие последни зборови во кои ќе ги споменам единствените дарби со кои се одликуваше мојот пријател Шерлок Холмс“, вели нараторот, доктор Џон Вотсон, во расказот „Последниот проблем“, кој излегува во списанието „Стренд“ во декември 1893 година.

Самиот Конан Дојл бил многу помалку емотивен за ова прашање. „Холмс е убиен“, напишал тој во својот дневник. Можете ли да си го замислите Конан Дојл, со залижаната коса што му блеска на трепетливата светлина од свеќата, како се потсмева под мустаќ? Подоцна тој го кажал следново за својот познат лик: „Толку се предозирав од него што кон него го имам истото чувство што го имам и кон пате фоа гра, од кое еднаш толку се прејадов што од самото спомнување на неговото име нешто ми се превртува во стомакот.“

 

 

Конан Дојл можеби и си помислил – во моментот кога го докрајчил Шерлок Холмс во печатот – дека тоа е тоа. Ако го помислил ова, тогаш не ги познавал своите обожаватели (поточно обожавателите на Шерлок Холмс) доволно. Јавните реакции на овој „смртен случај“ биле нешто дотогаш нечуено за фиктивни настани. Повеќе од дваесет илјади читатели ја откажале претплатата на „Стренд“, бесни поради прераната смрт на Шерлок Холмс. Списанието едвај преживувало. Неговите вработени се сеќавале на смртта на Шерлок Холмс како на „страшниот настан“.

 

 

Постои легенда дека младите мажи низ Лондон носеле црни марами на шапките или околу своите раце цел месец по смртта на Шерлок Холмс – иако ова никогаш не било потврдено. (Некои велат дека ова е само добра приказна што синот на Артур Конан Дојл ја раскажувал во интервјуата.) Сепак, сигурно е дека бесните читатели пишувале протестни писма до списанието (едно адресирано до Конан Дојл започнувало со зборовите: „Зарем и ти, Бруте!“). Американците формирале клубови под слоганот „Да го зачуваме Холмс жив!“ Конан Дојл се спротивставувал на овие протести нарекувајќи ја смртта на Холмс „оправдано убиство“ – секако, оправдано за самиот него, не за професорот Мориарти (ликот што го убива Шерлок Холмс).

Ова, секако, звучи само како уште еден ден на интернет од аспект на денешното време. Но, во тоа време, Конан Дојл имал секакво право да биде шокиран од поројот сурови зборови. Вакво нешто никогаш претходно не доживеал од своите обожаватели. Читателите дотогаш обично го прифаќале она што се случувало во нивните омилени книги и приказни и си продолжувале со животот. Наеднаш почнале лично  да ја сфаќаат популарната култура и очекувале нивните омилени дела да соодветствуваат на нивните очекувања. Како да очекувале да воспостават реципрочна врска со делата што ги сакаат.

 

Како се одразил бесот на обожавателите на Холмс?

Страсните читатели на Шерлок Холмс помогнале да се создаде денес многу модерната практика на обожавање на ниво на фанатизам (или она што денес го препознаваме под поимот „фанови“). Она што е интересно е дека интензивното следење на Холмс продолжува до ден-денес, кога ги имаме американската крими-серија „Елементарно“ и британската „Шерлок“, во кои современите Шерлок и Вотсон се враќаат од викторијанско време.

Холмс првпат се појавил во 1887 година, во новелата „Студија во светлоцрвено“. Станал популарен уште на самиот почеток – толку популарен што за кратко време Конан Дојл почнал да жали што го создал, затоа што приказните за Шерлок целосно го засениле она што авторот го сметал за свое доста сериозно дело, историскиот роман „Мика Кларк“. Читателите чекале во редици пред штандовите со „Стренд“ секогаш кога во него се објавувал нов расказ за Шерлок Холмс. Еден историчар напишал дека, благодарение на Холмс, Артур Конан Дојл станал „познат колку кралицата Викторија“.

 

 

Обожавателите на Шерлок Холмс навистина биле новата средна класа, истата онаа група чиј вкус ќе биде омаловажуван од вообразените критичари како популистички во векот што ќе следува. Тие биле оние што не можеле да си дозволат да одат на концерти, оние што требало да чекаат за поевтини верзии на популарните романи. Историчарот Дејвид Пејн ги опишува како „претежно пониската и средната класа во градовите, луѓе што не се интелектуалци, не оделе на училиште, но се вредни и возвишени…“ „Стренд“ ги освоил со она што денес го препознаваме како возбудливи жанровски приказни – мистерии и научна фантастика – од автори како Херберт Џорџ Велс и Жил Верн.

На побарувачката на расказите за Шерлок Холмс ѝ немало крај. Од списанието „Стренд“ Конан Дојл бил добро плаќан за сè што ќе понудел. Но тој не мислел да го помине целиот свој живот измислувајќи и решавајќи фиктивни злосторства. Само сакал да спечали пари за да може да создава „вистинска уметност“, романи за она што го сметал за важни идеи и политички ставови.

Во 1893 година, кога Конан Дојл имал 34 години, веќе му било доволно. Сакал да биде сер Волтер Скот. И затоа го „натерал“ злобниот професор Мориарти да го турне Холмс по водопадите. Поминале осум години, за во 1901 година сепак притисокот од јавноста да порасне толку што Конан Дојл напишал нов расказ, „Баскервилскиот пес“, во кој Холмс се појавува пред својата смрт. Во 1903 година, во „Авантурата во празната куќа“, отишол чекор понатаму, воскреснувајќи го Шерлок Холмс со објаснувањето дека само Мориарти погинал кај водопадите, додека Холмс си ја лажирал смртта. На радоста на обожавателите ѝ немало крај.

 

 

Живот по смртта

Оттогаш фановите на Шерлок станувале сè поопсесивни. Единствената разлика е што денес на таквиот фанатизам кон некакви книжевни или филмски ликови некако како да сме навикнати. Меѓутоа, сериите за Шерлок како да ја акумулираа најголемата пасионираност со Холмс на сите времиња. На пример, обожавателите на серијата што го носи насловот „Шерлок“ и се прикажува на „Би-би-си“, со Бенедикт Камбербач во главната улога како современ Шерлок Холмс, сè почесто ја посетуваат лондонската сендвичарница „Спиди кафе“, која во серијата им е омилена на Шерлок и на неговиот Вотсон (Мартин Фримен). Тие буквално ги блокираат улиците кога екипата од серијата снима на оваа локација, до толку што неколку пати ѝ предизвикале сериозни проблеми на продукцијата.

Во Кина фановите дури си испопуларизираа своја фан фикција на серијата, ширејќи ја теоријата за Шерлок од серијата (кого тие го нарекуваат Карли Фу) и Вотсон како геј двојка. Корејската поп-група „SHINee“ дури им посвети и песна. Во оваа земја фановите на Камбербач дури си имаат и свое име – Cumberbitches (Камберкучки), и се познати по тоа што нивните реакции кога е во прашање оваа актерска ѕвезда потсетуваат речиси на реакциите на фановите на „Битлси“ на времето.

Иако само телевизиска серија, „Шерлок“ одржува комплицирана врска со своите фанови. Понекогаш режисерите дури и снимаат одредени сцени само за да ги поздрават фановите – на пример првата епизода од третата сезона целосно беше направена врз теориите на обожавателите за тоа како Шерлок ја лажирал својата смрт, како своевидна промоција на „Авантурата во празната куќа“. Сепак, еден од креаторите на серијата, Стивен Мофат, многу често ги отфрла фановите, додека и самиот Камбербач фикцијата што ја пишуваат фановите дрско ја опиша како апсурдна. И покрај тоа што, гледано пошироко, и самата серија може да се гледа како „фан фикција“ во споредба со некогашното авторско дело на Артур Конан Дојл.

Секако, самата способност на Шерлок да предизвика толку интензивни емоции кај своите фанови е уште еден показател за тоа колку многу овој лик е обожаван. Изненадувачки е како еден фиктивен лик може да остане толку популарен кај своите обожаватели повеќе од 120 години, и тоа низ толку многу адаптации.

 

 

Марк Гатис, кој исто така учествува во создавањето на серијата „Шерлок“, а ја игра и улогата на братот на детективот, Мајкрофт, признава дека Артур Конан Дојл создал ликови што трансцендираат низ времето: „Мислам дека она што најмногу ги привлекува луѓето кај серијата е тоа што е забавна, исто како и самите раскази на Конан Дојл“, изјавил тој. „Со различните верзии и адаптации што беа создавани низ годините, луѓето како да имаа подзаборавено дека расказите на Артур Конан Дојл всушност биле многу забавни! Брзо се читаат, возбудливи се, а тоа е она што сите навистина го сакаме.“

Гатис исто така поентира дека Шерлок е единствениот оригинален фиктивен детектив – речиси сите фиктивни „решавачи на мистерии“ создадени подоцна се или негови копии или директна реакција на него: „Сè понатаму се само луѓе што отсликуваат некаква линија меѓу Шерлок и Вотсон. Агата Кристи е особено експлицитна во однос на тоа и го создава Поаро, кој е низок и буцкаст, како целосна спротивност на високиот и ковчест Шерлок. И нему му е потребен Вотсон, па затоа таа го создава Артур Хастингс. Каде и да се свртите, тој е моделот. Мислам дека тоа е шема што не може да се избегне.“

Кога би го погледнале пејзажот на актуелните телевизиски херои, би забележале дека повеќето од нив се креирани врз формулата на Шерлок: брилијантни, но „оштетени“. „Дури и надвор од детективскиот свет, мислам дека Дојл ја зачнал идејата дека високата интелигенција оди рака под рака со некој вид социјална дисфункционалност, нешто што оттогаш го сфаќаме како наративна можност“, вели Стивен Мофат. „Шерлок е гениј, но е малку ексцентричен. Не знам колку често ова се случува во вистинскиот живот, но во фикцијата е неизоставен елемент.“

Со други зборови, не можеш да го убиеш Шерлок Холмс само ако го турнеш од карпа. Тој секогаш се враќа, во овој живот или во некој следен. За тоа ќе одлучат фановите.

 

Извор: Би-би-си

Превод од англиски: Кристина Велевска