Рецензија од прв читател: Александар Маџаровски за „Срцето на човекот“ од Јон Калман Стефансон
Во едно видео посветено на најдобрите писател(к)и од Исланд, авторот на видеото вели дека доколку сакаме да се запознаеме со современата исландска литература не постои подобар претставник на таа литература од Јон Калман Стефансон и неговите романи, а како најдобра појдовна точка ја препорачува неговата трилогија наречена „Рај и пекол“. Во таа трилогија влегуваат романите: „Помеѓу рајот и пеколот“ (2007), „Солзите на ангелите“ (2009) и „Срцето на човекот“ (2011) во превод на македонски во издание на Антолог.
Откако ги прочитав првите два дела од трилогијата, кои може да функционираат како засебни романи и воопшто не би загубиле од убавината и книжевната вредност читани одвоено, со нетрпение го очекував излегувањето и на последниот дел – „Срцето на човекот“ кој штотуку излезе од печат.
Во оваа трилогија, чие дејствие се одвива некаде на почетокот на 20 век, го следиме патешествието на едно “неименувано” момче, кое откако ќе остане без семејството ќе мора да замине на рибарско бротче заедно со неговиот постар и најдобар пријател Бардур, љубител на Милтон и “Загубениот рај”, вљубеник во книгите и поезијата. Бардур ќе го загуби животот додека се на отворено море рибарејќи. Скршено и осамено, момчето размислува да му стави крај на својот живот, но претходно чувствува должност да му го врати Загубениот рај на слепиот пензиониран капетан од кого Бардур го позајмил и тргнува низ невремето и меќавата да стигне во селото каде што тој живее и каде што ќе заврши во анот на една вдовица.
Во вториот дел, по само неколку недели на тоа место, ќе замине да го придружува поштарот Јенс на патување што ќе ги одведе на северот на Исланд, на “крајот на светот”, каде што звукот на океанот втерува страв во коските. Во едно бавно и исцрпувачко патување кон северот и малите населби оковани со мраз и снег, авторот ни претставува патешествие на самотност, ретки средби со ретките луѓе што живеат во тие краишта, ни ја прикажува суровоста на природата, но и бавното приближување и спријателување на момчето и поштарот.
По многу авантури и постојано чекорејќи на ивицата меѓу животот и смртта, на почетокот на третиот дел „Срцето на човекот“, ги среќаваме во една од северните населби, каде ќе се најдат во друштво на луѓето од “крајот на светот” и каде што некои од работите што остануваат отворени во првите два дела си добиваат заокружување и разрешница. Сепак, зборот авантура треба да се земе со доза на резерва зашто не станува збор за никакви авантури или пресврти со цел да ни го задржат вниманието. Станува збор за бавно чекорење и освојување на просторот, каде на моменти не се разликува ништо во белилото што ги опкружува патниците низ пустарите и снегот, удирани од бесни ветришта и сонувајќи за засолниште кое макар за миг ќе им даде можност да земат здив.
„Помеѓу рајот и пеколот“ е сосема добар опис на животот на исланѓаните, но и на главните јунаци во оваа трилогија. Во бавното дејствие Стефансон многу ненаметливо ги поставува прашањата на егзистенцијата, на животот и смртта, прашањата што остануваат по нечие заминување на “другиот свет”, неможноста мртвите да се вратат во светот на живите но и тенката линија меѓу овие два света. Го опишува суровиот живот на луѓето на “крајот на светот”, нивната заборавеност и нивниот живот во кој “солзите на ангелите” што честопати непрестано паѓаат од небото покривајќи сѐ околу нив со бескрајна белина со која живеат со месеци. Борбата на човекот со природата и дивината во која се кали издржливоста и зборовите стануваат излишни но истовремено и насушна потреба.
И во „Срцето на човекот“ Стефансон го користи неименуваното момче да ја истражи големата слика за човечкиот живот и емоциите, важноста од љубовта, животот, поезијата.
Стилот на Стефансон е едноставен и поетичен, тој раскажува бавно и стрпливо во духот на луѓето од северот кои стрпливо ја издржуваат суровоста на природата и кои животот ги научил дека секој збор е скапоцен а оттаму и важноста и убавината на поезијата и литературата.
Јон Калман Стефансон е мајстор раскажувач, а оваа трилогија, што финишира со „Срцето на човекот“ е сјајно книжевно достигнување!
Пишува: Александар Маџаровски
