Рецензија од прв читател: Моника за „Збогум, сеништа“ од Надја Теранова
„Збогум, сеништа“ е роман за враќањето дома или она што некогаш било дом, а со тоа и на сето она од што главниот лик на романот – Ида, се обидела, или барем сакала да се оддалечи. Ова е роман за семејните врски и погубните ефекти од необработената траума врз емотивниот развој, за способноста на траумата да го запре времето, но и за универзалното човечко искуство на вкоренетоста и нејзините придружни анксиозности.
„Сочинета бев, во секој атом, од атмосферата во куќата во Месина и затоа морав да ја напуштам. Потоа нештата ќе ме следеа како кучиња, како несреќа и судбина, но штом ќе се најдев на сигурно, ќе ги припитомев, ќе ги направев безопасни, далеку од дома ќе бев гола и лесна, слободна. Така размислував на дваесет години.“
Слободата ја наоѓа во Рим, каде што, освен новиот град, се наоѓа и нова себе и Пјетро, нејзиниот сопруг, врска врз која, како и на многу работи подоцна во животот, ќе влијае товарот од кој не може да се ослободи.
Таткото на Ида заминал едно утро кога таа имала тринаесет години и никогаш не се вратил. „Смртта е точка, додека исчезнувањето е недостиг на точка, на каков било интерпункциски знак на крајот на зборовите. Оној што исчезнува го прецртува времето, а круг од опсесии го обвива оној што ќе преживее. Татко ми, тоа утро, решил да се измолкне, ни ја затворил вратата в лице мене и на мајка ми, недостојни за поздрав и објаснување.“
Дваесет и три години подоцна, Ида живее со прогонувачкото (не)присуство на татко си во испреплетеноста помеѓу јавето и сонот. Емоционалното созревање на Ида е забавено од неуспехот да се помири со болката, засилен со недостигот на тело што може да се исплаче и да се погреба. Како резултат на тоа, Ида пораснува во личност што обмислено ги избегнува емоциите, практикувајќи да го пренасочи своето страдање преку „лажните вистински приказни” што ги пишува за радиоемисија.
Со интроспекциите и реминисценциите на минатото се тематизира прашањето за начинот на кој ги запомнуваме нештата и начинот на кој создаваме сеќавања – колку од тоа навистина се случило и колку ние одново ги обмислуваме сите настани кога се сеќаваме, во колкава мера ги изменуваме, додаваме, одземаме и создаваме делумно нови сеќавања.
Куќата ја има моќта да го испита односот меѓу себе и просторот, меморијата и вистината. Враќањето дома, во Месина, Сицилија, на барање од нејзината мајка, за да ѝ помогне околу куќата што треба да се обнови, да се реновира и на крајот да се продаде, да се исчисти од стари и непотребни предмети, за да останат само оние потребни за иднината, поправките потребни за да продолжи куќата да постои… се метафора што се протега низ целиот роман. Враќањето е, всушност, враќање на себе, на траумата, на стравовите, соочување и расчистување со нив, ослободување од непотребното… за да продолжи да живее без товар.
„Татко ми нè напушти, не сме се бореле доволно, недостојни сме за него и за добра среќа, згрешивме, потфрливме, осудени сме, прогонети.“
Самообвинувањето и преземањето на вината се само погрешен начин на излегување накрај со траумата, а неспособноста да се соочи со заминувањето на нејзиниот татко доведува до неспособност да се сочувствува со другите и нивната тага.
Траумата, освен преку фројдовското сценарио за повторување на сопствената приказна, може да се надмине и со прифаќањето на приказните и болката на другите. Две врски, една со старата пријателка Сара и една со новиот пријател задолжен за поправките на куќата и неговата трагична приказна, ќе доведат до освестување. Сливот на неколку настани ќе ја предизвика емпатијата кај Ида, а ќе го исклучи дотогашниот делумен солипсизам.
За неа, Месина беше нераскинливо испреплетена со ликот на нејзиниот татко, кој со тоа што немаше гроб и го немаше никаде, всушност, беше секаде низ градот. Затоа, конечно, фрлањето на кутијата со спомени од татко ѝ е симболичен погреб и помирување, ослободување и кажување… Збогум, сеништа.
Романот на Теранова со крајот нуди своевидна катарза, како за ликовите така и за читателот.
Пишува: Моника Илкова
