Слободан Шнајдер: Крлежа во Скопје
Букстар 2019,
9 октомври, Матка
Интервју со Слободан Шнајдер
БА: Дали луѓето можат да се соочат со своите гревови?
СШ: Па, видете, Крлежа се соочил со распадот на својата Утопија. Но, тоа е распад, а не е гревот на Крлежа, сигурно. Тој не ја скрил неа. Всушност, би требало да кажеме кому му припаѓа одреден грев. Постојат ритуали. Затоа, за оној кој верува, тоа прашање му се упатува на Бога, а за нас кои не веруваме, тоа прашање останува на нас, па затоа е потешко.
БА: Театар или литература? Или тоа е едно исто?
СШ: За мене, тоа долго време беше едно исто. Како што знаете, јас добар дел од сега веќе долгиот живот вложив во театарот. Денес ми се чини дека тоа можеби беше погрешно, дека таа моја љубов кон театарот е нешто како залуден љубовен труд. „Love’s Labour’s Lost“ според Шекспир. На секој начин, театарот во кој јас работев во разни видови, и како организатор, и како писател, или како уредник на списание, тој театар денес веќе не постои. Се разбира, тоа го кажувам со жалење и со носталгија, но и со некое чувство на ослободување. Право да ви кажам, веќе воопшто не ми се размислува за тоа на што е театарот. Тоа вреди за ширење на просторот, тоа не е проблем на Згареб или на Хрватска. Но, што е театарот во кој се колневме, во кој работевме, на што спадна сето тоа? Книжевноста е индивидуална работа, за односот меѓу писателот и читателот не е потребна институција, не се потребни премногу јавни пари и тој однос е многу повеќе почитуван и послободен.
Зад мене е црквата „Свети Андреја“ и сега ќе ви кажам зошто ми е мило што сум тука. Многу малку луѓе знаат за врската која ќе ја опишам сега. Кога добив повик од фестивалот „Букстар“, односно каталог на Скопје од својот издавач, замолив да ми организираат посета токму на ова место. Замолив да проверат дали може да се влезе во црквичката „Свети Андреја“, независно, за приватна посета. Така е тоа, во црквата може да се влезе, но не може да се снима. Внатре има фантастични фрески од XIV век, како што е често кај таквите богомилци. А тоа што е посебно интересно за еден гостин од Хрватска, како што сум јас, е фактот дека оваа врата зад мене и оваа црква во 1912 година ги посетил некој спрема кој сум мал, а кој подоцна станал хрватски класичар, Мирослав Крлежа. Крлежа, во некој метеж, во некоја Балканска војна, се нашол, според мене, повеќе во својство на бегалец или доброволец за една тогашна југословенска идеја. Јас не знам како поминал низ Скопје, до тука, со каков превоз, тоа не е така блиску, но за тоа оставил запис. Во третата книга од романот „Знамиња“ на Крлежа, имате страница и половина за оваа црква и за фреските. Имате и за реката Треска која била поројница или како што вели Крлежа, внимавајте, има еден израз torento (порој), или брана изградена во 1938 година во кралството. Крлежа вели, пишува писмо во романот. Писмото е една форма на интимна исповед, една желба за Загреб која е означена со иницијалите на жената на која ѝ пишува Крлежа и вели: „Потполно сум фасциниран од тие фрески од XIV век.“ А потоа ја кажува реченицата која ќе звучи многу чудно во Македонија, во Хрватска и во Србија. Вели: „Тоа е сè наше.“ Внимавајте: „Тоа е сè наше.“ Од денешна перспектива, тоа не е наше, едвај знаеме чие е, но Крлежа, секако, ја следел својата идеја за јужнословенска синтеза во која спаѓаат сите конфесии, сите опсервации во рамки на христијанството, но и на исламот и на еврејската религија, во вид на некоја екумена која тој ја застапувал мислам до крајот на животот, а која е издадена. Затоа мене, кој во Хрватска сум означен како некој див син на Крлежа, ми е многу мило што, ете, стојам на ова место и го гледам тој тогаш многу млад човек полн со енергија, полн со планови и добри желби за подобар свет, нервози за подобар свет. Ете, јас сега на неговата трага ја видов таа црква и благодарам за каталогот и на фестивалот „Букстар“.
