Интервју со Владимир Јанковски, добитник на наградата Роман на годината 2020

 

 

На огромно задоволство на Книжевниот центар „Антолог“, нашиот автор Владимир Јанковски со својот втор роман во издание на „Антолог“ или негов трет по ред – „Скриени желби, немирни патувања“ е лауреат за 2020 година на 22. престижна награда Роман на годината што ја доделува Фондацијата „Славко Јаневски“.

Во конкуренција на 41 роман оваа година и пет финалисти што стигнаа до врвот, „Скриени желби, немирни патувања“ ја освои престижната награда Роман на годината, единствена од ваков вид во оваа земја. Ако направиме ретроспектива на добитниците на Роман на годината и нивните книжевни кариери, колку е значајна оваа награда пред сè за авторот и колку го промовира делото?

Станува збор за мошне значајна книжевна награда, една од трите најзначајни награди за проза во нашата земја. Нејзината важност при промовирањето на делото е двојна – таа од една страна ја зголемува видливоста на романот во нашиот културен простор, а од друга страна, претставува можност за превод на книгата на некој странски јазик. Секако, книжевните награди често се репер за книжевната продукција во некоја година, но тие не можат да ја заменат улогата на историчарите на книжевноста, кои ја вреднуваат и ја превреднуваат книжевната продукција.

Не важите за автор што создава инстант дела. Пишувате полека, издржано, осмислено. За оние што го познаваат дискурсот на Јанковски, започнавте со „Вечно сегашно време“ некаде во 2010 година, потоа следуваше „Невидливи љубови“ во 2015 и минатата година се појави вашиот последен роман „Скриени желби, немирни патувања“. Во првите два, барем локациски, се држите до Скопје и неговите урбани светови. Во последниот, за првпат не само што излегувате надвор од градот туку се насочувате кон сите меридијани низ светот. Појдовна точка: аеродромите. Во која насока се движат креативните светови на Јанковски?

Да, мошне прецизно забележувате дека не сум од оние писатели што сакаат да објават многу дела. Сакам себеси да се гледам како некој за кого бришењето е исто толку важен дел од креативниот процес како и пишувањето. Сакам кога зборот е одмерен со тишината. Кога она што може да се искаже со зборови било ставено наспроти неискажливото. Да, во првите два романа Скопје беше место каде што се случуваа голем дел од драмите на моите ликови. Во контекст на Скопје, со мојот пријател, фотографот Иван Блажев, направивме и две фотографско-есеистички книги, „Скопје со ширум отворени очи“ и „Лицата на невидливиот град“. Но некаде во годината на пишувањето и објавувањето на „Невидливи љубови“ ми се случи голем креативен пресврт во врска со Скопје, по кој веќе ми беше невозможно Скопје толку експлицитно да биде тетовирано во моите прози. Секој книжевен град е по малку фикционален град што се храни од реалниот град. Поради она што се случуваше со Скопје во еден период ми беше многу тешко да ја видам фикционалноста на градот, од него да ја црпам фантазијата потребна за просторот на моите прози. Затоа, Скопје со своите конкретни улици, топоси, локали, музеи не е толку интензивно присутно во „Скриени желби, немирни патувања“. Иако голем дел од настаните се случуваат во Скопје и мислам дека голем дел од читателите лесно можат да ги препознаат доколку го познаваат Скопје. Но тоа препознавање или непрепознавање воопшто не е важно за читањето на книгата. Како што и голем број читатели не ги знаат тие педесетина други градови во кои се случуваат делови од дејството, но можат да ја следат приказната. А што се однесува на аеродромите – мислам дека вителот од приказни што еден внимателен набљудувач може да го види од неколкучасовно присуство на некој аеродромски терминал е одлична почетна точка за пишување.

Романот е постмодернистички ролеркостер низ којшто циркулираат мноштво минијатурни приказни врамени во главните носечки приказни на четири домашни ликови: Бистра, Мартин, Павел и Давид. Како е замислена структурата на романот и како ликовите се вкрстуваат и се спојуваат?

Ликовите се вкрстуваат и се спојуваат како што на една обична прошетка или патување се вкрстуваме со голем број луѓе, лица, судбини… Еден израз на лицето на некого со кого сме се разминале може да предизвика првичната драматургија на нашиот ден да скршне во некој друг заплет. Личноста со која сме се разминале никогаш нема да дознае дека токму поради неа се случил неочекуван расплет. А којзнае и колку туѓи текови на денот ние сме смениле со некој наш израз на лицето, реакција, несвесен или свесен говор на телото. Тој ролеркостер на современиот живот во кој ние сме непредвидлив фрагмент на нечија туѓа егзистенција, и обратно, за мене е еден од најфасцинантните феномени со кои литературата може да се занимава.

„Вистинската умешност лежи во аскетското скратување, во концизноста. Јас сум за делкање, брусење, мазнење. Цел човек може да се прецеди во една реченица. Можеби во неколку зборови, па и во радикална синтагма.“ Да се сумира животот во една реченица, во најкратка можна приказна, се чини како мошне интересен предизвик. Задача на авторот е да ги набљудува туѓите животи и туѓите светови и да пишува за нив од авторска перспектива. Но, како што велите, „да се прецеди животот во една реченица“ и од тоа да се направи приказна не е толку лесен предизвик. Како дојдовте до оваа идеја?

Слушајќи ја целата врева околу себе во која често има толку малку што вреди да се чуе.

Во „Невидливи љубови“ испитувате аспекти на современите љубовни врски, присуството или отсуството, опседнатоста со појавното или видливото, идејата за постоењето на другиот. Ако ги земеме предвид клучните или носечките приказни во „Скриени желби, немирни патувања“, и таму темата се љубовта и љубовните врски. Можеби звучи канонски, но дали љубовта е вечната и неисцрпна тема на писателот?

Во „Невидливи љубови“, како и во „Вечно сегашно време“, љубовта беше централна, ако не и единствената тема. Во „Вечно сегашно време“ беше третирана опсесивно и репетитивно. Во тој роман има малку работи надвор од анатомијата на љубовната приказна меѓу Ангела и Виктор. Тогаш ме интересираше тоа – да ги издвојам ликовите речиси од сè друго што им се случува и текстот да го фокусирам само на нивната емотивна граматика. Тематски, „Невидливи љубови“ е надоврзување на таа преокупација, со додавање на некои други слоеви, за кои тогаш ми се чинеше дека говорат нешто не само за љубовните релации туку и за времето во кое е пишувана книгата. Во време на сè поголемата доминација на визуелното, се обидов да истражувам каква е таа љубов што е лишена не само од визуелното туку и од присуството. Љубовта во „Скриени желби, немирни патувања“ е присутна, но таа доминира само во една од трите носечки приказни. Во приказната за Бистра и Мартин. Во приказната за Давид, поважен е аспектот на прашањето за успехот во уметничкиот свет и што тој успех значи. Тоа истовремено е и приказна за силниот притисок што со себе го носи успехот во уметничкиот свет. На едно друго ниво, оваа приказна се занимава и темата што значи кога една опсесија, речиси апстрактна опсесија, го добива својот живот во секојдневјето. Третата приказна, онаа за Павел, се однесува на трката што голем број надворешно успешни луѓе ја имаат со своите внатрешни демони, трка што често се претвора во еден вид прогонување на нешто што никогаш не може да се фати докрај. Така што ми се чини дека во овој роман малку и се оддалечувам од третирањето само на феноменот на љубовта…

Кандидат сте и за меѓународната книжевна награда „Балканика“. Ова ви е, чинам, втора номинација. По што се одвојува оваа книжевна награда освен по својот меѓународен карактер?

Мислам дека наградата „Балканика“ е добар проект затоа што на едно место се собираат автори и книги од земји што географски се многу блиски, но мора многу да работат за културно да се доближат. Ние многу малку ја познаваме книжевноста на своите соседи, како што и нашите соседи многу малку ја познаваат македонската книжевност. Би требало интензивно да се работи на продлабочување на тие запознавања зашто со добра визија и заедничка работа Балканот може да стане простор на квалитетен културен дијалог и соработка. А тоа на сите може да ни помогне да се чувствуваме подобро и во нашите и надвор од нашите граници.

Дали останувате доследен на вашата поетика, економична и концизна наративна структура и совршено избалансиран избор на елементи во самите приказни. Еднаш ми рековте дека би се задржале на прозниот израз, но дали би можеле да читаме нешто сосем различно од Јанковски?

Ајде животот нека Ве изненади и Вас и мене со својот одговор!