Благодарен сум што го напишав „Авел“ и што го изнесов на виделина за другите луѓе

 

 

Разговор со авторот Алесандро Барико, прв дел.

 

Разговорот е направен на 27 септември 2024 година.

Видеото е прикажано на Фестивалот BookStаr #10 на 3 октомври 2024.

Превoд на македонски јазик: Искра Димковска.

 

Анастасија Ѓурчинова: Драг Алесандро Барико! Дозволете ми да се претставам. Се викам Анастасија Ѓурчинова. Професорка сум по италијанска книжевност и раководителка на Катедрата за италијански јазик и книжевност при Универзитетот „Свети Кирил и Методиј“ во Скопје. За мене е голема чест што ми припадна воведната реч за Вашето интервју. Вие сте, морам да кажам, речиси легенда во нашата литературна и културна средина, а интервјуто, кое ќе го води пријателот и писател Владимир Јанковски, е дел од фестивалот „BookStar“ што го организира Вашиот македонски издавач, „Антолог“. Во рамките на овој фестивал, по повод неговото десеттото издание [2024 г., Н.З.], ја освоивте специјалната награда за Вашето целокупно творештво, односно за исклучителни книжевни заслуги. Честитки!

 

Алесандро Барико: Благодарам. Голема благодарност.

 

Анастасија Ѓурчинова: Можеби не знаете, но овој и други издавачи во последниве дваесет и пет години издадоа дури дванаесет преводи на Вашите книги на македонски јазик. Од романот „Свила“ во далечната 2000 година – тогаш излезе првиот македонски превод, па сè до „Младата сопруга“ и „The game“ во 2019 година. Штотуку дознав дека е во тек и тринаесеттиот превод, на книгата „Авел“, и дека ќе го имаме изданието за неколку месеци. Само за споредба, минатата година при чествувањето на стогодишнината од раѓањето на Итало Калвино, изброивме единаесет книги од Калвино во превод на македонски. Така што, можеме да кажеме дека Барико со еден наслов повеќе победи во овој натпревар. Имам потреба да кажам дека дури десет од Вашите книги се преведени од една личност. Од мојата драга колешка, Лилјана Узуновиќ, која за жал пред две години нè напушти. Со неа десетина години ја делев канцеларијата на факултетот и знам со колкава посветеност и умешност работеше на Вашите романи. Вашите книги се застапени во нашите студиски програми, биле тема на дипломски трудови. Студентите по италијански јазик и книжевност ги сакаат и ги читаат, дури и надвор од задолжителната програма, во рамки на разни читателски клубови. Поради тоа, со надеж дека следниот пат ќе Ве видиме и физички присутен во Скопје, Ве поздравувам и Ви посакувам секое добро… и пред сè успешно интервју.

Алесандро Барико: Благодарам. Навистина Ви благодарам. 

 

Анастасија Ѓурчинова: Молам. 

 

 

Владимир Јанковски: Она што отсекогаш ме фасцинирало во Вашите прози е силата и моќта на Вашата имагинација. Слободата на имагинацијата заедно со игривоста на имагинацијата, т.е. лудистичкиот аспект на имагинација, се еден од клучните принципи на Вашата проза. Дали границите на имагинацијата всушност ги испишуваат границите на прозата?

Алесандро Барико: Најпрвин да Ви се заблагодарам за можноста да им се обратам на тие што ги читаат моите книги во Вашата земја, на Вашиот јазик. Во мислите ми е личноста која превела голем дел од моите книги… Дури вечерва дознавам за неа, и таа веќе не е со нас. Драга личност, навистина сум ѝ благодарен… за жал со задоцнување. Има многу видови книжевност и ниеден не е подобар од останатите, ниеден не е повистински од останатите. Мојот книжевен израз, како што забележувате, е особено врзан за имагинацијата, е дело на имагинацијата, на тоа задоволство. Верувам дека и моите читатели уживаат во моите книги делумно и поради тоа што ги пренесуваат во замислен свет. Но, тоа не е фантастичен свет. Јас не пишувам фантастични или научно-фантастични приказни. Туку дела со напрегната имагинација. За мене пишувањето речиси секогаш е поврзано со тоа придвижување на умот и на телото. Но, има писатели кои јас многу ги сакам, а нивниот пристап е сосема поинаков. Кај нив имагинацијата е второстепена, поважни се други нешта.

ВЈ: Во романот „Свила“ ефектот при читањето кулминира во миговите кога специфичниот ритам на речениците предизвикува прозниот текст да добие интензитет на поезија. Прозните реченици во одредени моменти (поради специфичната синтакса, поради музичките контрапункти, комбинирани во симболични поетски слики, поради ритамот) стануваат музика. Вие сте голем љубител и познавач на музиката. Што е тоа во прозата што успева да ја доближи до поезијата, при што таа останува проза (значи ја задржува својата миметичност и епичност), без да ја премине границата на прозата и да се претвори во поезија?

АБ: Префинето прашање. Мислам дека прозата успева да не ја премине границата со поезијата, зашто е сепак и понатаму силно врзана за раскажувачкиот момент. Поезијата, од друга страна, кога ќе го вгради во себе раскажувачкиот момент станува во суштина проза. На пример, многу од песните на Шимборска, кои јас ги обожавам. Кај нив често не ја гледам разликата со прозата. Ако стиховите не продолжува во нови редови, нејзините песни би можеле да бидат фрагменти од проза кога е исклучително наративна. Но, и во многу други песни, ако повторно ја земеме неа за пример, иако таа раскажува, недостасуваат одредени делови. Раскажува, но потоа брзо-брзо се измолкнува. И таму навлегуваме на територијата на поезијата. Што се однесува до моите книги, ова се случува понекогаш. Но, во моите книги е присутна силна наративна форма, тие се приказни пред да станат книги. Па, и кога во нив ќе преовладаат музиката, танцот, ритамот, стихот, сметам дека тие ги задржуваат специфичните прозни карактеристики. Бидејќи таа длабока раскажувачка карактеристика е сеприсутна. Но, јас, кој никогаш не сум напишал песна во животот, ни кога имав четиринаесет години, свесен сум дека навистина има моменти во моето пишување што ѝ се додворуваат на поезијата. Тоа се кратки делови. Но, ми се случува. Во книгата што наскоро треба да излезе кај вас „Авел“, мојот последен роман, отпосле сфатив дека сум напишал делови што речиси се во метрика. Небаре се стихови со ист број слогови, само што не се стихови, едноставно има нови редови. Зашто тоа е книга во која е вградени многу музика, многу танц. И таму навистина сме на чекор до поезијата, но никогаш не сме и во неа. Јас сум и лош читател на поезија, не само ужасен поет. Не читам многу поезија, не умеам да ја читам, никогаш не ја предавам. Тој свет ми е туѓ.

ВЈ: По читањето на монологот (или новелата) „Новеченто“ останав со две основни чувства: прво, дека станува збор за фасцинантна приказна сама по себе и, второ, дека по читањето на тие 60-тина страници текст помислив дека не може да се додаде или да се одземе ниедна реченица. Тоа ретко се случува во прозата, особено кога станува збор за подолги прозни текстови, во кои писателите можат да си дозволат и „празни одови“, споеви, места на премини. Како се постигнува тој ефект во прозата што јас би го нарекол ефект на целосност, тоталност, севкупност? Ефект кој вели: ниеден збор повеќе не е потребен, ниеден збор не смее да се одземе. Па дури и: ниту глас повеќе, ниту глас помалку.

АБ: Многу често тоа е стремежот. Многу често се обидуваме да го постигнеме токму тоа, ниту еден звук да не недостасува, ниту еден звук да не е одвишок. Но, не секогаш. Понекогаш човек пишува со желба да зачува многу работи во тајност. А, понекогаш посакува да биде речит, дарежлив, текстот да бабри. Но, да, има денови во кои се пишува за да напише нешто што нема да бара ни звук повеќе. Не е секогаш лесно да се постигне тоа. Мора да ви признаам дека во „Новеченто“ многу ми помогна фактот што овој текст е наменет за изведување на театарска сцена. Создаден е за да биде одигран во театар. Почетната замисла не беше да напишам книга, туку расказ. Потоа доживеа огромен успех  како расказ, не само како театарска претстава. Но, бидејќи првичната замисла беше претстава, беше поедноставно. Затоа што, нормално, писателот тука има ограничено време. Монологот не може да трае шест часа. „Новеченто“ трае час и половина до два часа, во зависност од изведбата. Ама, писателот во овој случај се потпира на актерот. Тој ќе ги извади на површина премолчените зборови. И тоа дозволува да бидеш повоздржан, никогаш да не губиш време. Со голема брзина да ги градиш деловите. За премините, на пример, ќе се погрижи режисерот. Ти си сконцентриран на твојата работа и знаеш дека ќе имаш помош и од актерот и од режисерот. И оттаму таа, да ја наречеме, привидна совршеност на „Новеченто“. Но, и во други мои дела наместа е присутна оваа карактеристика. Се чинат како совршено изработен часовник – ништо не недостасува, ништо не е одвишок. Некогаш кога се обидувам да го постигнам тоа, не ми успева. Друг пат успевам да завршам добра работа – пет страници во еден роман, десет во друг. Кога ми успева, чувствувам рамнотежа, дека сум го совладал занаетот… дека потегот ми е прецизен… а тоа е многу убаво чувство за писателот, физичко. Но, кога ќе успееш да му го пренесеш и на читателот, кој накратко влегува во тој уреден, хармоничен, целосен, елегантен свет, а нашиот свет не е таков, ти тогаш создаваш за него хабитат, кој не е лажен, иако можеби содржи невистинити елементи, но му нуди хабитат, средина, рамка, и во неа читателот во тој момент ја чувствува истата радост, истата емоција што ја чувствуваме ние кога пишуваме и кога ќе го постигнеме тој резултат.

ВЈ: Еден од сигнификативните аспекти на Вашите прози е позицијата и улогата на нараторот. Поточно, гласот на нараторот. Дури и кога станува збор за наратор во трето лице, т.н. омнисцентен раскажувач, гласот на нараторот секогаш е присутен, интензивен, жив. Тој никогаш не е она што во класичната теорија на литературата се нарекуваше „објективен раскажувач“. Тоа е наратор кој се слуша, неговиот глас вибрира, има тоналитет, емоција, живописност. Има полнеж и присуство. Оваа раскажувачка позиција може да се поврзе со примарните раскажувачки ситуации, кога раскажувачот бил присутен пред луѓе кои го слушале неговото раскажување. Дали сметате дека таа раскажувачка ситуација на раскажувач со специфичен глас, тон, вибрација, полнеж е клучна за прозата? 

АБ: Не знам дали е важно, но е својствено за мојата книжевност. Односно, јас не знам да создадам непристрасен, студен наратор. Можеби „студен“ не е вистинскиот збор, но, да, непристрасен. Не знам да создадам објективен наратор. Не знам како се прави тоа. Никогаш не ми успеало. И кога сум се обидувал, и таму се препознава мојот глас. На пример, во „Мистер Гвин“. „Мистер Гвин“ ја пишував со најголемата објективност што јас можам да ја достигнам. Но, сфаќам дека кога ја читаш, мојот глас е присутен и таму. Често читам делови од моите книги во театар, пред публика. Читателите во Италија кои ме слушале ми кажуваат дека кога ги читаат моите книги го слушаат, ги води, мојот глас. Тоа е карактеристична црта на мојата книжевност. Но, не сум сигурен дали тоа е позитивно. Можеби е недостаток. Можно е. Тоа е карактеристична црта, но секако не е само кај мене. Има писатели што веднаш ги препознаваш. Како семејство сме. Но, многумина од американските писатели, на пример, воопшто не се препознаваат. Не знам како го прават тоа. 

ВЈ: Вашата проза најчесто е шлаканица во лицето на ординарноста, баналноста, обичното секојдневие. Многу често, такви се и Вашите ликови. Вие сакате чудаци. Ликови кои удираат шлаканица во лицето на обичноста. Ликови-утописти, кои водени од свои внатрешни пориви и визиите што им се познати само ним, го посветуваат својот живот без да обрнуваат внимание на „принципот на реалноста“. Без разлика дали станува збор за некој кој гради „нелогична“ железница, за некој кој го слика морето потопувајќи ја својата четкичка во морска вода, човек кој пишува љубовни писма на жена која сè уште не ја сретнал, генијален музичар кој никогаш не стапнал на земјата, писател кој одеднаш решава да прави биографии на луѓе затворен во специфичен простор, момче чии единствени пријатели се еден замислен џин и замислен нем човек, две сестри кои можат да погодат со пушка одредена карта без разлика каде таа карта е ставена, човек кој гради тркачка патека со 18 кривини и жена која ја купува за да ја уништи по само едно возење по неа… сите тие се ликови кои посветено го живеат животот според нивните внатрешни пориви, мотиви и цели (често неразбирливи за нивната околина). Зошто Ве фасцинираат ваквите ликови? Мислите ли дека чудаците се нужната состојка на добрата проза?

АБ: Неверојатен список. Иако обајцата знаеме дека може да биде петпати подолг. Не знам што имам во главата, не знам каде ги наоѓам ликовиве. Но, ако мора делумно да објаснам зошто тоа се случува во моите книги, би се потсетил и би ги потсетил читателите дека книжевноста за мене во почетокот беше бегство од реалноста. Или, подобро, надоместок за здодевноста на реалноста, на животот. Кога имав осум, десет, или дванаесет години читав малку, но тогаш почнав со читање. На четиринаесет веќе читав многу. И на тој начин отсекогаш го остварував ветувањето што животот не го исполнуваше. Во првите книги што навистина ме воодушевија секогаш имаше лик што сакаше да направи повеќе од тоа што му беше дадено. Ликови гладни за живот, гладни за светлина. Ексцентрикот, чудакот е начин да ја измамиш нормалноста, да го измамиш тоа што животот секојдневно ти го наметнува. Кога бев мал, имав многу силна желба за светлина, за простор. Имав големи амбиции за животот. Но, не за пари, туку за искуства. Верував дека светот треба да биде свет во кој пукаш и ги погодуваш двете карти како сестрите во вестернот. Верував дека треба да се градат долги бесмислени железници. И во книжевноста го наоѓав сонот, прво како читател, а потоа како писател. Зашто почнав да пишувам со голем гнев кон светот околу мене. И му се одмаздував преку моќта на имагинацијата. И преку моите херојски, епски ликови. Потоа, со текот на времето, сфатив дека всушност не станува збор само за бегство. Зашто во спротивно би ја напишал „Хари Потер“, би пишувал фантастика, или стрипови. Не беше само бегство. Туку, на некој начин, го градев светот што го замислував. На крајот, и читањето и пишувањето се реални, тие се дел од животот. Нешто создаваш. И, ако денес треба да го преиспитам целото мое творештво, сите романи што сум ги напишал, не можам да кажам дека станува збор единствено за бегство од реалноста. Не. Туку за специфичен, малку изопачен начин да се насели реалноста. Начин да се биде во реалноста, не да се бега од неа. Начин да се смени однатре. Оддолу. Во суштина градиш светови. Кога пишуваш приказна за човек што го црта морето со морска вода, создаваш свет. Таа слика навлегува во колективната имагинација, како што навлегла во мојата. И тогаш светот станува поголем. И бега, веќе не може да го задржат. И мислам дека станува збор за огромен труд да го изградиш тој свет, не само за бегство. Не само мој, туку бездруго и на моите читатели.