Генерациска сага за инстинктот и снагата на љубовта
Дури и кога е темно таа е тука. И кога не ја слушаш тука е во биежот и немирниот свијок, разртениот умник, во сказалката која ги одбројува вашите заеднички денови и погледот закован за мувлосаните ѕидови, во устињата набрекнати кои копнежливо се подаваат по основниот рефлекс, цицањето. Го секнaла млекото, серејот, колострумот на животот, го истиснува мајчинството преку капката нектар. Безбожна е, го држи животот во рака, понекогаш и го погубува, а има лик на Блаженство. Таа не верува ни во себе, се чини дека омразата внимателно ја одгледува или таа е само добро смислен параван за нејзиното вистинско јас. Сепак, мајка е, која го извела универзумот на детските очи, која го дала правото на слобода додека таа мала десетпрстна слобода ѝ причинувала удари во матката. Нејзината единствена болка е тоа. Згрутченото парче крвоток, кое наскоро ќе ја именува со едно име во чие значење колку и да не се пронаоѓа, ќе се вдаде целосно. Мајка.
Нора Икстена на сцената настапува со една сентиментална и експлицитна комплексност, мајчинството. Низ главниот лик околу чија мизантропна амбиенталност ротираат ќерката и мајката, докторка од Рига на која ѝ претстоела брилијантна кариера, но чиј атрибут е да отскокнува од стадото, навестен е митот за сонцето. Таа е зачеточна причина за живот која, давајќи се себеси го намалува сопствениот век.
Аверзијата кон „мајка” кај главниот лик е поврзана со бизарната кованица „мајка Русија” (не била мајка за сите, туку и маќеа за некои), затоа таа така гадно и настојчиво се одрекува од единствената суровина која тече без надзор на политиката, мајчиното млеко.
“Ќе преживее незагадената жед за живот, и покрај сѐ. Таа жед нема да биде напоена со горчливото млеко на животот, ами со млекото што смирува.”
Мајката во улога на бел дроб околу чии ѕидини се заребруваат ликовите, ја отелотворува тивката бунтовност и неконвенционалноста. Ја подава симулацијата на женската столченост, кроејќи ја во име на читателот, напати со позитивни карактеристики – напати како лик антагонист и тоа на самата себе.
Во позадина е сместена и перипетијата на Советскиот Сојуз, неговото збогување со границите на картата како и привилегиите кои ги уживала оваа вештачка татковина кај граѓаните преку ригорозни мерки учејќи ги за стравопочит. Примитивизмот на слепа послушност го одбива и мајката како и малечката млекото. Одбивањето е впрочем една добро пресликана метафора за бунтот кон советската диктатура. Она што за некого е ѓубре за друг е богатство, но и дека промените настануваат тогаш кога ти се одврзани очите. Како и рацете и човекот е склон кон повторување на движењата на своите најблиски. Гласното срце не може да излезе низ тивко грло.
Се чини дека мајката ја одбива својата ќерка од млекото, како да се плаши дека оваа фиксација ќе ја направи зависна од нејзините пазуви, од органската близина. Преку овој очаен подвиг таа чекори со интимен галоп до слободата, онаа вредност што ја потиснува и потиснувајќи ја, ја повлекува толку ниско, а по чие достигнување се истегнува на прсти, да ја дофати, иако притоа допира до талогот. Но она што е проѕирно некогаш е привидно .
“Јас никогаш не ѝ го кажав ова на ниедна од пациентките, никогаш не ги наведував на абортуси, но раѓањето, појавата на детето на светов Божји, во тоа време и во тоа место, ми изгледаше еднакво бесмислено како и сѐ друго наоколу. Бевме осудени на пропаст, отсечени од светот, опколени од висока ограда со бодликава жица, чувана од бесни кучиња. Бевме осудени на некакво сонливо суштествување што моравме да го нарекуваме живот. И јас се наоѓав во центарот на тој круг. Обична бесмислица, и со секој изминат ден помагав да се зголеми.”
Мајката е факелот кој се запалил во раните почетоци на режимот и згаснува пред да падне Берлинскиот ѕид. Живее во прегработ на наивно параноичната мисла за отровното млеко, впрочем за пролетаријатските идеали, кои се прикажани преку тврдиот, неразделив став на жртвата и големината на жртвата, предаден и преку остроумно вметнатите примери. Учителката по историја која го жртвува синот за време на чернобилската хаварија. Одземената лиценца на докторката откако го претепала насилниот сопруг на бездетната Серафима. Или општественото одбивање на хормоналното „чудовиште” Јесе.
Икстена ја гради структурата на мајката преку начелото на симболизмот: експанзивен западноментален карактер – наспроти слабокрвната душевна социјалистичка експлоатација. И мајката и ќерката се психолошки деривати на отсуството на таткова фигура, се градат преку матријахат и безвластна филозофија.
Безименоста на мајката е начин да се воведе читателот во процесот на навигација и преобразба на приказната, да ја почувствува празнината и бездната, зевот на апатијата. Ликовите ни малку не се површни напротив, авторката во нивното создавање отстапува и парче од сопствените гледишта, играјќи си со кројките на судбината искусно, претворајќи ги изомерите во изотопи од иста форма со различни својства во израмнети карактери со иста тежина.
Ова е книга за апсурдот и преживувањеето, за душевната јаловост, неможноста да се радуваш на животот, за пресечените крилја и скратени каприци, за човечкиот порив во чии дијагонали се крие боговска димензија на решителност. Човек кој се покорува на божествата скриени во пукнатините од акутноста.
Оваа неповторлива генерациска сага за инстинктот и снагата на љубовта е издание на АНТОЛОГ – Книжевен центар.
Пишува: Јована Матевска Атанасова
