Недела на преведувачите: Интервју со Ивица Челиковиќ

20/11/2020

Недела на преведувачите: Интервју со Ивица Челиковиќ

Ивица Челиковиќ (Скопје, 1962) е поет, раскажувач и преведувач. Студирал новинарство во Скопје и во Гетеборг, Шведска, каде што живее и работи. Член е на Друштвото на писателите на Македонија и на Сојузот на шведските писатели. Добитник е на повеќе награди и признанија.

Превел повеќе од триесет дела од познати шведски писатели на македонски јазик, меѓу кои: Аугуст Стриндберг, Селма Лагерлоф, Фредрик Бакман, Хари Мартинсон, Торгни Линдгрен, Гунар Екелоф, Биргита Тротциг, Артур Лундквист, Астрид Линдгрен, Ласе Содерберг, Катарина Фростенсон, Сара Стридсберг, Микаел Ниеми и други. Преведува и македонска литература на шведски. Добитник е на петгодишна работна стипендија за периодот 2016-2020 година од шведскиот Писателски фонд.

Во рамките на проектот „United we read! / Читаме заедно!“ го преведе романот „Во сенката на злосторот“ од шведската авторка Хелена Хеншен.

Преведувате од шведски јазик и истовремено живеете во Шведска и добро ја познавате шведската книжевна сцена. Колку тоа што сте „свој“ во оваа културна средина Ви помага при преводот?

Преведувањето уметничка литература е напорен процес што одзема многу време, изискува речиси секојдневен континуитет, така што човек понекогаш едноставно не стигнува да го прочита сето она што посакува. Да останете „свој“ во друга литературна и културна средина, а едновремено да одржувате и активна врска со творештвото во сопственото јазично подрачје, може да се чини како мошне компликувана работа, но во услови на развиени можности за комуникација тоа веќе и не претставува чин на нужен процес на себеосознавање во процесот на некаква несвесна творечка и мисловна трансформација, туку функционира повеќе, онака како што јас го доживувам, како приспособување кон работа што ве води на терен со сложени предизвици. Иако од „своето“, сфатено во релативна смисла на неотуѓивост од сопствените јазични и културни корени, нема потреба, поради географската дистанца, да се оддалечувате. Во мојот случај, во контактот со шведската литература, личното искуство ми нуди поширок простор во смисла на креативни решенија при преводот. Досега имам преведено дела од триесетина шведски автори, а тоа секако ми отвори нов креативен прозорец во литературниот свет. Инаку, пред да се преселам во Шведска, на македонски не постоеја речиси никакви преводи на шведски автори, освен можеби „Пипи Долгиот Чорап“ од Астрид Линдгрен и „Госпоѓица Јулија“ од Стриндберг, но и тие не биле преведени директно од шведски.

Дали тоа што и самиот сте писател Ви олеснува или Ви отежнува при процесот на преведување? Колку Вашиот авторски стил влијае врз преводот на кој работите?

Отежнува, се разбира, но само делумно. Неминовно понекогаш ве влече начинот на сопствено размислување малку да „си поиграте“ со туѓ литературен текст. Но свесен сум дека тоа води кон запаѓање во стапица и затоа секогаш настојувам да го потиснам импулсот на сопствениот начин на литературно изразување и стилско обликување на туѓ текст, иако некаква апсолутна дистанца и „неутралност“ во крајна линија и не е можна. Своите книги, особено прозата, ги оставам настрана додека преведувам. Но тоа не може да се сфати и како лесна задача бидејќи пишувањето е постојана трка со времето.

Ви се случило ли некогаш при преведувањето да коригирате некоја авторска „грешка“? Што се случува и како реагирате кога ќе дојде до некоја таква ситуација?

Тоа е во основа прашање на одговорност на преведувачот, кој не би требало да си дозволува да го понесе чувството дека импровизации и „смисловни“ корекции не го доведуваат во опасност оригиналниот литературен текст. Има такви моменти во текот на преведувачкиот процес бидејќи преведувачот неминовно е и еден од највнимателните читатели. Ја превртувате и „тресете“ секоја реченица во еден роман. Се случувало за некои непреведливи зборови, нејасни места, или, како што велите, авторски „грешки“, да ги контактирам самите автори. Тоа е понекогаш неизбежно.

Книгата „Во сенката на злосторот“ е лично сведоштво за важен момент од семејната историја на авторката Хелена Хеншен. Требаше ли многу да истражувате за да ги претставите што поверодостојно фактите спомнати во романот?

Ова впечатливо дело претставуваше посебен предизвик за мене. Рамката на историските настани низ која се движат главните ликови била предмет и на мои поранешни интересирања, кога станува збор за скандинавската и шведската историја. А тоа е историјатот на развојот на работничкото и синдикалното движење во овој дел на Европа. Преведувањето ме натера подобро да проучам некои историографски записи поврзани со оваа проблематика во првите децении од дваесеттиот век, а по што полесно „пливав“ низ текстот на Хеншен. Трагичните настани во кои се вовлечени главните ликови, семејната драма што силно одекнала во целата држава, па и пошироко, може да се доживеат и без директно понирање во спецификите на споменатото културно-историско милје, но во таков случај, според мое мислење, остануваат соголени од мошне важните социјални околности што го зацврстуваат ’рбетот на приказната. Авторката се чини мошне успешно наоѓа соодветна мера, условно речено, помеѓу тие две линии што течат напоредно во романот и на некои места се проткајуваат.

Книгата е дебитантски роман, кој авторката го објавува на 60-годишна возраст. Во книгата се испреплетени елементи на уметничколитературниот и публицистичкиот стил. Со какви предизвици се соочивте при преведувањето на оваа книга?

Како што веќе напомнав, историските факти и терминологијата од областа на работничкото движење, големите синдикални протести и борбата за работничките права општо земено, претставуваа посебен предизвик за мене при преведувањето. Другото е историја на една семејна драма, неприспособливи психолошки личности, љубовна трагедија и убиство на родител, но едновремено и сложена приказна преточена во роман што веројатно никого не може да остави рамнодушен.