Владимир Јанковски за „Америка“ од Жарко Кујунџиски: Раскажувањето е уживање.
Три години по објавувањето на првиот роман Spectator, Жарко Кујунџиски се појави со втор роман, кој ја следи претходната поетика што би можело да се дефинира преку изјавата – прозата мора да раскажува приказни! Но, тоа е единствената допирна точка на Америка со својот претходник.
За да направи отстапка во однос на првиот роман, авторот радикално ја менува позицијата на раскажувачот. За разлика од Spectator, во кој Кујунџиски се имаше одлучено за студена, камера-позиција на нараторот, која колку што е можно попрецизно и студено ќе ги „бележи“ настаните, раскажувачот на Америка игриво, самосвесно, маниристички, оперира со својата улога при раскажувањето на приказната. Раскажувачот во Америка не седи на темното столче во гледалиштето за да набљудува и потоа забележаното да го пренесе, туку се наоѓа на речиси кабаретски оркестрираната сцена, и расприкажано си поигрува со можноста приказната да се прифати како екстаза на вербалната манипулација. Затоа, ако се бара синтагма што ќе го одреди романот, тогаш таа би гласела: „раскажувањето е уживање“.
Авторот се одлучил за роман во кој целта не е пред сѐ да се талка во процесот на пронаоѓање различни слоеви на текстот, на што инсистира авторот на блурбот во книгата, туку да се задржи атмосферата на раскажувачка ситуација што фокусот го задржува на раскажувањето заради самото раскажување. Така, не секогаш јасно мотивираните, или, да кажеме поинаку, непредвидени текови имаат алиби во текст што нема потреба толку да убедува за настаните, колку да создава задоволство од кажаното.
Често да се променуваат ракурсот, планот, гледната точка, во еден пасус да се биде и инфантилно поетичен и нагризувачки ироничен, и прецизен во описот и разигран во прекршувањето на контекстите – тоа е моделот што Америка го носи до онаа „Амелија-Пулен-атмосфера“ на необични ситуации и непредвидливи поврзувања. Модел на проза чија естетика „сѐ е во врска со сѐ“ го чита светот како чудно и необично место.
Со фелиниевска страст за питорескност на ликовите и бариковски манир при лиризацијата на нивните постапки, Кујунџиски се обидува самиот редослед на настаните да го легитимира како кристализирана форма на спознание. Или, онака како што Давид Албахари верува дека „тоа што самата приказна го знае, не го знае никој друг“, така и Кујунџиски верува дека добра е и онаа приказна во која не е сѐ објаснето и логички детерминирано.
Убеден дека приказната мора да се храни од барокните егзибиции на детаљот и екскурсот, авторот придодава паралелни линии на раскажувањето, навестува, однапред раскажува, јасно ги маркира елементите чија функција ќе биде исполнета подоцна во текстот… Со други зборови – од временските аспекти на приказната создава апсолутно начело на прозата.
Ваквата идеолошка позиција на текстот е идеалистичка, гради однос кон уметноста што естетското го поставува пред гносеолошкото или логичкото, однос што повеќе верува во задоволство отколку во егзегеза. Затоа и централните ликови во романот имаат некоја радикална нишка, не секогаш се логични, но затоа се драматични. Сонувачи и идеалисти, тие веруваат дека егзистенцијата се открива преку крајноста, дека работ го претвора амбисот во мудрост.
Забавен, читлив и доследен во наративните разрешници на текстот, на моменти со инвентивни лексички решенија, романот Америка прави значаен расчекор од досегашната проза на Жарко Кујунџиски и со тоа остава простор следниот роман да се очекува со интерес. Тоа нека биде и препорака за оние што размислуваат дали да го прочитаат овој роман.
Пишува: Владимир Јанковски
