„Леле, ми се скрши срцето!“ – нежно упатство за детска емпатија
„Детето е како сончогледот, секогаш свртено кон изворот на светлина. Родителот. “
Емоциите се единствените сензации што се восприемаат исто и се манифестираат универзално. Ова особено важи за децата затоа што тие учат да манипулираат со афективниот спектар, глумат лутина за секојдневните забрани, ќе пуштат и некоја солза за да стигнат до потребното внимание. Преку емоциите детето ја испитува границата на својот карактер, до каде ќе му биде дозволено да замине со постапките. Но како што се стекнува спознанството со емоциите така настанува и нивното изобличување. Децата, знаејќи дека се сопственици на едно моќно оружје, паѓаат под влијание да го користат несоодветно, односно во фазата на латенција да собираат поени кај своите врсници, на сметка на обезвреднување на послабите. Ова можеби и не е невообичаен шаблон на однесување кога би го споредиле природниот синџир на супериорно-инфериорни, но за едно дете, особено кога ќе се најде зад оградата на исмевање и вербална злоупотреба, претставува сериозен дистрес. Децата, кои не ги користат одбранбените механизми исто како возрасните, но и не можејќи да ги изразат емоциите, се повлекуваат, одбиваат да извршуваат активности, стануваат тажни и безволни.
Затоа од голема важност е родителот да го подготви детето за двете улоги, но исто така да се подготви и себеси затоа што доминантното дете може брзо да стане жртва, или пак детето за кое помислуваме дека не би згазнало на мравка да биде злиот ум во класот што ги тероризира своите врсници. Потребно е детето да се соочи со своите емоции, нивната јачина и нивната добра како и лоша страна.
„Леле, ми се скрши срцето!“ ја чувавме за вас и решивме да ја изложиме нејзината едукативна моќ по Интернационалниот ден на детето (1 јуни) и по денот кога светот се заложува да го намали влијанието на агресијата врз невините, 4 јуни. Денеска ќе ви презентираме игри што се длабоко поврзани со сликовницата, нејзината содржина и скриеното значење.
Зошто „Леле, ми се скрши срцето!“ е најдоброто упатство за учење на детската емпатија? Каква е пораката што Мила се обидува да им ја пренесе на децата? Насмевката како универзална детска единица за среќа? Или солзата – чадорот на детското страдање?
Сликовницата има моќен наративен глас, кој се јавува во заднина, речиси како шепот. Тоа е гласот на срцето на Мила, скршено како корнет, стопено како топче сладолед. Мила е во потрага по лек за скршеното срце, нејзините детски искрени и наивни обиди горчливо ќе ве насмеат затоа што се навистина инвентивни начини на дете што е отфрлено од колосекот на периодот на безгрижност, детството. Најсилната порака не е таа што сликовницата ја пренесува, туку таа што ќе ве принуди да ја почувствувате додека шетате низ страниците на насликаното медитеранско гратче, сочувството, емпатијата.
Емпатијата, покрај другите интелектуални капацитети наведени од психологот Гарднер, не е само вродена, таа може да се доградува и да се изучува. Патувајќи со девојчето Мила, низ прекрасните илустрации на Елиф Јемениџи, детето стекнува чувство на одговорност кон постапките што ги презема. Затоа и денеска ќе ви претставиме интересни и забавни начини да го доближите значењето на емпатијата на децата, како е да се биде и во улога на вербален предатор, но и во улога на жртва. Детето учи модели на однесување преку примери и усвојување улоги.
ПРАШУВАЈТЕ ГО ДЕТЕТО ДА ГИ РАЗЛИКУВА ЕМОЦИИТЕ.
Каква е Мила на оваа слика? Среќна? Тажна? Изненадена? Исплашена?
ПРЕКУ ЈАЗИКОТ НА ЕМОТИКОНИТЕ ПРЕТСТАВЕТЕ МУ ГИ СЕДУМТЕ ОСНОВНИ ЕМОЦИИ.
Ова е добра подготовка за деца што се веќе дел од воспитно-образовниот систем.
Нацртајте ги и побарајте од детето да ги прецрта. Третиот пат, повторно ја користиме техниката на дополнување. На смајлито изоставете му ја устата и побарајте да нацрта среќно смајли. За емоцијата презир изоставете ги очите. Во прилог, емотиконите за седумте основни емоции, но и како помина играта кај нас. Ива пријави желба да црта смајли и по завршувањето, дури и на нејзините цртежи на човечка фигура се разликуваше тажен од среќен човек. Играта е вистински погодок за детската популација, во центар ги става симболите на новото време, детето дополнува и притоа рефлектира понатаму.
ИГРА МЕЃУ СОНЧОГЛЕДИТЕ
Потребно: лист хартија, мрсни или дрвени боички, една малечка фигура (може да биде пчелка, бубамара, птица) и огледало.
Инструкции: Нацртајте сончоглед, но обојте ги ливчињата во различни бои, притоа секоја боја ќе означува една емоција (жолта – среќа, розова – изненадување, црвена – лутина, зелена – гадење, сина – тага, портокалова – завист, црна – страв). Повторете гo неколку пати значењето на боите и нивната емоција пар. Вежбата е добра за да се вежба и брзината на мисловна реакција, манифестирањето на експресиите, но и симултано учење на ново градиво.
Ако детето е на возраст помала од 5 години, обојте го сончогледот во нијансите на само три бои: среќа, тага и лутина. Ако детето е поголемо од 5 години, искористете ја палетата на седум емоции.
Оставете го детето самостојно да го обои сончогледот, користејќи ги одбраните бои, во согласност со возрасната категорија, како што е нагласено погоре.
Со предмет (во нашиот случај најдовме пеперутка) вртете околу листот и застанете на една боја. „Пеперутката застана на црвената боја. Пеперутката е…“ Детето треба да ја дополни реченицата правејќи ја експресијата што соодветствува со бојата што ја репрезентира. Играта се состои во предизвик детето што попрецизно да пресликува емоции. Ако сте застанале на розовата боја, треба да одглуми изненаденост. Поставете му го огледалото за да ја забележи својата гримаса. Како изгледа? Какви емоции буди ова невербално изразување?
Цел: Изучување на основните експресии на емоциите преку невербалното, вежбање на лицевата моторика, разбирање на емотивноста како важен сегмент во интерперсоналните односи, спроведување на врска мисла – телесен одговор, разликување на емотивниот спектар.
КАКО СЕ КРШИ СРЦЕТО?
Оваа игра е материјална претстава на врсничкото насилство (булинг). Што се случува со срцето што претрпело удари? Дали може да се состави срце што било скршено?
Потребно: црвен картон, црвена хартија, ножички и лепило.
Инструкции: Направете две форми на срце, едната од потенок слој хартија, другата од подебел картон. Прашајте го детето: „Дали знаеш што се случува со срцето кога зборуваш лоши работи за некого?“ Истуткајте го. „Дали знаеш што се случува со срцето кога правиш лоши работи некому?“ Стуткајте посилно. „Еве, пробај да го исправиш.“ Кога детето ќе се обиде да го исправи, кажете му: „Срцето што било мазно, откако ќе биде скршено, се тутка. И, за жал, доживотно останува такво.“
Срцето од подебел картон што го исековте на парчиња составете го повторно. „Ете, гледаш, дури и покрај лепилото, пукнатините се видливи. Скршеното срце можеби ќе го составиш, но секогаш ќе останат рабовите за да те потсетат дека било скршено. Затоа внимавај, никогаш да не бидеш раката или ножиците што ќе истуткаат или ќе исечат нечие срце, но не дозволувај некој да го стори тоа ни со твоето.“
Цел: Разбирање на врсничкото насилство како дејство на повреда, на штетата што ја оставаат постапките, претпазливост, поттикнување сочувство и емоционалност.
ИГРА „ШЕПОТОТ НА ШКОЛКАТА“
Инструкции: На детето му ги кажувате правилата на играта, а тие се состојат во тоа што вие му шепотите на уво една реченица и тоа мора да ја повтори наглас, како ехото на школката и морето. Потоа (ова важи за повозрасните деца) ги заменувате улогите.
Цел: Играта е создадена со цел да се восприми позитивното чувство на афирмациите и самоафирмациите, да се изгради сликата за себеси во однос на другите луѓе, да се зајакне имунитетот на самопотврда, детето да ги адаптира пофалбите и позитивните сугестии, повторно преку игровен домен.
Ако детето е помало од 5 години, користиме прости реченици, од типот: „Jaс сум добар/ра“; „Ги сакам мама и тато“; „Нема да навредувам“; „Ќе бидам послушен/на“; „Ќе ги сакам сите“; „Сите сме исти“.
За повозрасните деца: „Треба да ги почитувам другите“; „Нема да кажувам лоши зборови“; „Ќе ги сакам сите без разлика на сè“; „Различното е убаво“; „Нема да дозволам да ме повредат лошите деца“; „Јас сум паметен/на, убав/а и добар/ра“; „Јас сакам да учам нови работи“; „Ќе го искарам оној што се обидува да навреди некој друг“.
Модификација на играта: Ако се затечете во поголема група деца, играјте ја така што ќе пренесете порака што треба да биде доставена до последниот во низата. Оваа игра сме ја играле и ние („Расипан телефон“), а е одличен пример што ќе ви послужи за да објасните како лошиот збор се пренесува од уста на уста и колку последната верзија се разликува од изворната порака. Односно, не сè што се кажува за некого е вистина. И токму лагите брзо се шират и одредуваат како луѓето, под нивното влијание, се однесуваат кон другите, повторно, како последица на предрасудите.
СЕМАФОРОТ СМЕНИ БОЈА
Потребно: бел лист хартија, боички, линијар со геометриски форми и ножички.
Инструкции: Имате три семафори, на кои се означени црвената, жолтата или зелената боја. Притоа, секоја боја има специфично значење. Црвената означува лоша навика, жолтата задолжение, а зелената признание.
Завртете ги семафорите од опачината и детето влече еден семафор. Ако извлече семафор со вклучено црвено светло, тоа значи дека мора да надмине некоја лоша навика, како гризењето нокти или користењето погрдни зборови, почнувајќи веднаш.
Ако го извлече семафорот со вклучено жолто светло, добива задолжение што исто така моментално стапува на сила: да насмее некого, да им каже на домашните колку ги сака и сл.
Ако го извлече семафорот со вклучено зелено светло, тогаш кажува едно признание: дека понекогаш скришно јаде чоколадо пред ручекот, дека скршило нешто и се обидело да скрие, дека навредило некое другарче кога било нервозно.
Цел: Надминување на срамот и стравот од казнување, под присила на моралноста, која кај децата од 3 до 6 години е потенцирана. Со оваа игра детето ќе стекне доверба во своите расудувања, но и доказ дека е здраво и нормално да се згреши, сè додека постои свеста, која алармира дека нечие поведение, меѓу кое и сопственото, е погрешно.
И кажете ми, кому му изнудивте насмевка денеска? 🙂
Јована Матевска Атанасова
