Рецензија од прв читател: Софија за „Тишини“ од Меша Селимовиќ
Тишината не е празна, напротив, полна е со одговори. Но дали сме подготвени да ги дознаеме? Така некако би го свела овој роман во една реченица-впечаток. А потоа потонувам во тишина и навираат безброј одговори, зборови, заклучоци, нијансирања во анализата на ова монументално дело, и сфаќам дека Меша Селимовиќ никогаш не можеш да го сведеш на една реченица бидејќи зборува и кога молчи, бидејќи крие зборови и во празнината меѓу редовите, бидејќи уште во својот прв роман „Тишини“ го открива раскошниот талент на врвен и по мене досега ненадминат писател на овие простори.
Станува збор за воен повратник, кој, наспроти целата радост на конечното враќање дома, се соочува со една поинаква стварност, болна, повоена, разорена стварност во која човечката судбина доживува неминовен пад на вредноста на животот. Таквата средба го повлекува во тишина и длабок личен интроспекциски монолог, притоа портретирајќи една импресивна, реалистичка, речиси интимна слика на случувањата. Потрагата за љубов (својата прва љубов, која во меѓувреме се омажила, но и останала вдовица), обидот да се најде вистинскиот слушател за неговите маки, новата љубов за која не е сигурен и која се судира со неговите основни морални начела (мажена е и за „несреќа“ маж ѝ е сè уште жив, иако ни приближно нема сила да се избори со траумата на војната), неможноста или несакањето да се види љубовта што му е пред очи (Мира) и која се уморува од неговите преиспитувања, несигурностите и одбивањето да го прифати драстично видоизменетиот свет по војната. Токму затоа често се навраќа на минати настани, ги анализира низ неколку призми, поставувајќи прашања што имаат животна смисла и каде што свеста на главниот протагонист е во постојан драматичен судир со надворешниот свет.
Низ целиот роман, Селимовиќ прави фантастичен премин низ времињата, поставувајќи ја во средината моралната дилема на човек што е во постојана потрага по својата човечка суштина, и успева слоевито да ја разглоби човечката психа правејќи исклучително психолошко нијансирање на ликовите.
Споделувајќи ги личните дилеми и стравот од осаменоста, немоќта на луѓето да се приближат бидејќи конечното избавување од војната остава паника дека животот нема да го биде, или што е уште пострашно, и да го биде, луѓето се толку одвоени што осаменоста никогаш не била поужасна.
Новиот живот бара мачно приспособување, не само спонтано прифаќање. Кога вака ќе ги поставите стожерите на себството, неминовно се ставате во ситуација да покренете лавина порано или подоцна, затоа и не изненадува тоа што нашиот раскажувач цело време е во драматичен хаос, преиспитување, во големи дилеми. Новиот живот – недоумицата за која не е психички подготвен, мајсторски го претставува нараторот како реален, конкретен дел од светот, но и негова симболика.
„Тишини“ е еден комплексен, но исклучителен роман, се чита во еден здив, но остава длабоки траги, поттикнува себеиспитувања, дилеми, задира во сопствените морални вредности и се памети цел живот. Леснотијата и лаконскиот говор во дијалозите се моето најголемо уживање во делата на Селимовиќ, со малку зборови да се каже многу и никогаш ни еден единствен збор, точка или запирка да не е одвишен. Преводот е на Ѓоко Здравески, мајсторски направен, речиси без грешка, и ви дава дури и поголемо задоволство отколку да го читате оригиналот.
Ова не е „Дервишот и смртта“, не е „Тврдина“ (иако наликуваат во некои сегменти), не е „Остров“, но е уште едно ремек-дело на големиот југословенски виртуоз, ако не и најголемиот. Заокружувајќи ги неговите најзначајни дела (се надевам дека „Антолог“ ќе ги преведе и другите), во мојата читачка кариера со гордост го издигнувам на пиедесталот со Достоевски, а потоа многу празни места, па следниот омилен.
Пишува: Софија Стојков
