Сеќавањата не се измиваат

 

 

Кон романот „Измиен грев“ од Сара Омар

 

Во што е суштината на човековото постоење? Поточно, како може да ја одгатнеме содржајноста на срцевината на постоењето? Колку зрнца песок се потребни за да се исчисти гревот нанесен од лоша мисла или потег?

Има уште многу прашања што можат да бидат поставени овде и, секако, „Измиен грев“ ќе се обиде да ни помогне. А како ќе ни помогне, кога секое од поставените прашања има различен одговор во мислите на секој читател

Неслучајно „Измиен грев“ „се обидува“ да ни помогне. Не ни ги носи конечните одговори на нашите прашања – за тоа сме задолжени ние. Само треба малку да помислиме, сè ни е тука.

Овој роман слободно може да го носи поднасловот „Приказната на Фрмеск“, повеќе како судбинска одреденост во чиј тек се замешани многу човечки прсти, се водат битки меѓу религијата и разумот на неверниците, сфаќањата на религијата како перипетие задолжено за текот на настаните, и колку нештата одговараат на сопствените сфаќања и толкувања.

 

 

Романот носи приказна поделена во два периода: детството на Фрмеск (која е главен лик[1]) во Курдистан и нејзиниот живот во болницата „Скајби“ во Данска. Таа приказна е паралелно раскажувана (иако настаните во Курдистан преовладуваат над тие во Данска), од сезнаејниот наратор[2]. Самиот почеток на романот прави читателот веднаш да биде заробен од првиот настан прикажан низ раскажувањето: кошмарот што го сонува Фрмеск во болницата. Сонува како Ханда истрчала од домот, а на својата облека имала траги од крв. По неа тргнал татко ѝ, кој бил лут дека таа ја извалкала честа на семејството, по што ја турнал наземи. Во заднината, гледала мајка ѝ, која почнала да пишти на цел глас, молејќи го својот сопруг да не ја тепа нивната ќерка, по што избегала во куќата. Тогаш тој извадил нож од појасот, ја стиснал за лицето, ѝ го извлекол јазикот надвор и ѝ го отсекол. Ханда паднала, а татко ѝ ја фатил и ѝ ги отсекол ушите. Во тој момент излегла мајка ѝ од дома, држејќи канистер во рацете. Крвавата глетка ја уништила, по што таа си ја истурила течноста врз себе и се самозапалила.

Кошмарот ја прогонува Фрмеск. Таа го живеела тој кошмар во своето детство, од моментот кога била родена, низ краткиот престој кај мајка ѝ и татко ѝ (Рубар и Анвар), и нејзиниот живот кај нејзините „нови“ родители: Дарвеш и Гавхар (тие се родителите на Рубар, односно дедото и бабата на Фрмеск). Долгиот престој на Фрмеск кај дедото и бабата прави таа да ги смета за свои родители.

На краткиот престој на Фрмеск во куќата на својот татко ѝ претходат неговото малтретирање и изживување врз мајка ѝ. Единствено оправдување за тоа биле зборовите: „Вашите жени за вас се нива, па одете на вашите ниви ако така сакате“ (Омар 2021: 85), како и сурата од Коранот, која вели „Мажите стојат над жените“ (цит. сп. Сара Омар, 86).

Призмата во која е застапен и засведочен „гревот“ е сонот, на почетокот од романот. Таму имаме судир на повеќе сфаќања: верата, разумот, љубопитноста. Три сфаќања што служат како дестабилизирачки портал низ кој се преминува во реалниот свет. Во болницата каде што престојува Фрмеск.

Фрмеск… Фрмеск… Фрмеск! – одѕвонува нејзиното име во секоја прилика и неприлика, како гласот на оџата што повикува на молитва.

Како лик, Фрмеск е мета на напади уште од своето раѓање: татко ѝ, нејзината баба… Сè поради фактот дека била девојче. Мора да посочиме дека тие напади на почетокот не се директно упатени кон неа, ами кон мајка ѝ, Рубар. Рубар е метата на нападите: физички и психички. Тепање, присилен сексуален нагон, закани за животот, но и религиската послушност! Мажите стојат над жените…

Фрмеск доживува неколку пресвртни точки во животот. Нејзиното раѓање е првата. Тајната (присилена) еротска врска меѓу неа и вујко ѝ, како и соочувањето со фактот дека нејзината мајка е мијачка на мртви. Камо да можеше да исчезне од лицето на светот во кој сопствениот живот е казна. Неизбежна казна. Згора на сè – живот со трауми.

А тие трауми ја следат и по последната реченица во романот: „Мамо? Дали во стакленикот миеш и мали девојчиња?“

Последната реченица во романот не е крајот на романот. Таа е прекин во прикажување на дејствата, прекин и во животот на Фрмеск. Таа сега се наоѓа во болница во Данска, секојдневно има кошмари, ја следи судбината. Зарем судбината е клетвата што ја нарекуваме суштина на човековото постоење? Мачниот живот (како жена) е срцевината на постоењето? Наместо во вода, да се искапеме во песок, да го измиеме гревот: живот во женско тело?

Дело што не е препорачливо да го прочитате (како што традиционално се вели) во еден здив. Читајте го постепено – поглавје по поглавје. Дозволете приказната на Фрмеск да си поигра со вашата потсвест, така ќе заживеете во друг свет. Во светот на Фрмеск. Во светот на гневот и неправдите. Во свет каде што вие, читателите, водите војна со потсвеста и се надевате на ново, безгрижно утро.

 

 

Пишува: Пепи Стамков

 

[1] Одредницата „главен лик“ зависи најмногу од читателите, поточно кој лик ќе биде назначен за „главен“ од нивна страна: никогаш еден назначен лик не може да биде главен во секој дел од раскажувањето.

[2] Овој тип раскажување се нарекува „нулта фокализација“. Терминот „фокализација“ е скован од литературниот теоретичар Жерар Женет.