Рецензија од прв читател: Александра за „Пред поплавата“ од Ана Болава
Психолошки роман со примеси на магичен реализам? Или семеен роман со елементи на трилер? Како многу други романи, така и романот „Пред поплавата“ на чешката писателка Ана Болава нема строга жанровска определба. Поделен на пет дела, романот е посветен на реките и на нивните суштества. Сместен е во фиктивното чешко гратче ’Ржечовице, со кого управуваат натприродни суштества и каде што се случуваат мистериозни работи, работи што стануваат сѐ повоочливи за жителите на малото гратче со мирис на расипана риба. Меѓу нив спаѓа и ликот на Хана Стрнадова – главната хероина на романот, чија ментална состојба се влошува по смртта на нејзината мајка Бјетка. Не можејќи да се вклопи во копнениот свет, Хана ја влече подводниот. Во меѓувреме се запознаваме со ликот на Ратка Борска, докторката која ќе се обиде да ѝ помогне на Хана, но и ќе се увери за суровата стварност на гратчето. Наскоро го среќаваме и семејството Ваврови, вклучувајќи го Јарда Вавра – љубовниот интерес на Хана, и Хевдика Ваврова – мајка му на Јарда која не ја оправдува романтичната врска помеѓу Хана и Јарда. Сепак, најважниот „лик“ во книгата е реката, чие зголемено ниво ќе резултира во поплава предизвикана од посредникот помеѓу копното и водата, речната самовила Хана Стрнадова. Што ќе направи поплавата? Ќе ги реши ли проблемите на ликовите? Или само ќе ја растера миризбата на расипана риба?
Во романот „Пред поплавата“ писателката Болава ја истражува темата – ментално здравје, преку ликовите на Хана, докторката Борска и Јарда. Уште од рана возраст семејството на Хана ги занемарува нејзините емоционални потреби, што остава трајни последици врз нејзиното здравје. На пример, како малечка, Хана била заклучувана дома од страна на мајка ѝ Бјетка. Анксиозна и исплашена, таа се чувствува изолирано од луѓето околу неа и од копнениот свет, воопшто. Како возрасна, доколку не постоеше Јарда, таа ќе немаше со кого да се социјализира, што дополнително ќе ја влошеше нејзината осаменост во гратчето. Иако Борска и Јарда ги поврзуваат психолошките проблеми на Хана, тие се разликуваат во начинот на којшто би им пришле. Бидејќи ја води разумот, пристапот на Борска е поладен. Од друга страна, реакцијата на Јарда е потопла бидејќи го води срцето. Според тоа, Борска ја перцепира Хана само како пациент кому повторно треба да се препишат лекови, а Јарда ја гледа како човек со чувства и емоции на кои треба да им се даде приоритет. Бидејќи, во споредба со Борска, Јарда „не ги дели [луѓето] во категории со стручни називи, но знае сѐ за комплицираноста на меѓучовечките односи“ (Болава, стр. 13). Во една прилика, докторката ја дехуманизира Хана, нарекувајќи ја животно, кое или ќе се припитоми или ќе му нема спас. Јарда како да ја преценува способноста на Борска да ѝ помогне на Хана, со оглед на тоа што докторката, освен препишување лекови, нема ништо друго направено. А, дека лековите не продираат до Хана дознаваме преку следниве зборови: „Колку повеќе течности, толку повеќе потиснување на чувствата и потребите“ (стр. 160). Значи, нејзината психолошка состојба поништува секаков лекарски рецепт.
Префрлањето од една на друга тема не ја запира Болава умешно да ги построи нејзините хаотични мисли. Таа прави суптилна разлика меѓу реалното и имагинарното. На пример, преку фасцинираноста на докторката Борска со железничката станица во ’Ржечовице и патувањето со воз дотаму, Болава скришум си поигрува со нашиот ум. Со други зборови, позитивниот впечаток на Борска за ’Ржечовице нѐ наведува да мислиме дека гратчето ќе ни приреди топло добредојде. Но, нејзиниот идиличен впечаток не може да биде подалеку од вистината: на самите жители од ’Ржечовице им е потребно време да се убедат дека нивното гратче е убаво, дека луѓето се пријателски настроени, дека оброците што ги консумираат се хранливи и дека кафето што го пијат не смрди на риба! Значи, замислата на Борска и трудот на жителите се залудни бидејќи гратчето одбива да биде идеализирано; тоа изобилува со соседи кои попрвин би скршнале од патот отколку да се поздрават. Всушност, некои од жителите на ’Ржечовице наликуваат на Скруџ, озлогласениот лик од Дикенсовата новела „Божиќна приказна“. На овој начин, писателката докажува дека не секогаш малите гратчиња асоцираат на мир и хармонија.
Нефункционирањето и уназадувањето на ’Ржечовице се должи на човечката негрижа за животната средина. На пример, неговите жители ја загадуваат реката со тоа што фрлаат лекови со поминат рок во тоалетната школка и неправилно управуваат со отпадот: „Бананите во картонски кутии се биоотпад, така што легално е да се истури сѐ во грмушките зад шталата. Слично завршија и лебот, тоните моркови, целерот со лисјата и авокадата“ (стр. 184). Со сиот додаден товар, реката не може да тече слободно. Како и да е, товарот толку ја разгневува водата што таа не може а да не се одбрани, и тоа на начинот на којшто водата умее најдобро: преку поплава. Како половина водно суштество, Хана има доволно моќ да ја предизвика поплавата која толку долго и тензично се навестуваше: „Секое ѓубре еднаш ќе исплива, доволно е да се зголеми силата на дотокот“; „Ќе дојде големата вода, нема да Ви се допадне“. (стр. 117 и стр. 136). Поплавата има катарзичен ефект и тоа, иако Хана го потопува гратчето, таа ја прочистува реката. Значи, поплавата му дава втора шанса на гратчето да се обнови и да ги поправи грешките. Во ера на климатски промени, Болава нѐ предупредува на опасноста од еколошка катастрофа.
Овој загадочен и креативен роман ги критикува деструктивните навики на човекот, нѐ предупредува да не ја загадуваме природата бидејќи таа не простува, нѐ потсетува да не ги идеализираме луѓето бидејќи сите ние понекогаш правиме пропусти, нѐ охрабрува активно да ги слушаме луѓето без да им даваме непобаран совет и нѐ поучува да не дозволиме проблемите да го дефинираат нашиот живот. Доколку ви се допаѓаат книги со тензична атмосфера, комплексни ликови, неочекувани расплети и силни пораки, тогаш „Пред поплавата“ на Ана Болава е вистинскиот роман за Вас.
Пишува: Александра Огнановска
