Рецензија од прв читател: Елена за „Педесет цигари за Елена“
Приказна за четири приказни. Приказна за животот со сите болни страни. Приказни за тагата, за болката, за несреќата, за депресијата. Но и приказни за заборавеноста кон себеси, приказни за тоа како го пуштаме животот да ни одлета, од сопствени раце, а даден ни е. Даден да го живееме. Приказни за Оливер Радман, Виктор Мајер, Магдалена Матас, Грета Шпољар… Приказни раскажани за дваесет и четири часа.
Авторката на оваа книга смело, низ лесна математика (зашто бројките се причина за главна тема) отвора теми за тоа како (не) треба да ги пресметуваме чекорите низ живеењето. Онака како што прави и Оливер Радман, економист, вработен во сметководствено биро, главниот лик во книгата.
Оливер пред дваесет и шест години ја губи својата сестра близначка, Елена. Од тој петнаесетти мај живее како да заборавил дека се родил. Но никогаш не заборава дека се родила неговата сестра Елена.
„Нејзиното незаборавено раѓање се претвори во смрт, а сопственото заборавено раѓање во неживот.“
Елена – симбол на животот. Полетна, ентузијаст, ведра, вредна, со многу пријатели и омилена меѓу нив. Со една мала несовршеност – пушењето цигари, што можеби и била некоја младешка занесеност. А братот, Оливер, речиси сѐ спротивно од неа. Човек сам со себе.
На дваесет и четвртиот роденден, ја остава сама да се забавува. И тоа и е нејзината последна недовршена забава. Последната торта. Последниот здив. А сега, на петнаесетти мај, на својот педесетти роденден, нема да го повтори истото. Нема да ја остави сама. Ќе ја продолжи нејзината несовршеност и, за дваесет и четири часа без спиење, ќе проба да не ги брои чекорите низ градот, туку само цигарите. Цели педесет. За неа. За својата сестра. За срцето на Елена, коешто веќе не бие дури ни во друга личност. Тргнува на полноќ, со омилената шапка, без страв и паника и прави обиколка низ непознати улици. Спонатано, тој и Елена. И без да знае, ќе го преиначи живеењето на три млади животи.
Виктор, младиот новинар, кој пак ја губи својата мајка на четири години. Умрена во заедничкиот кревет. Во креветот во кој заедно спиеле. Мама и тој. Немоќта да ја разбуди на четири години мајка си не му дозволува да пушти друга личност во својот кревет, затоа таа иста ноќ кога Оливер слави роденден, Виктор ја брка Барбара од својата постела. И, гледајќи како излетува од станот, бесна, гневна, расплакана, човечноста во себе што ја носи не го пушта да ја остави на непознатиот сред ноќ со голема шапка. Излегува од станот, без да размисли како излегува, и останува на улица. Момент на пропаст. Очај и пак немоќ. Виктор со победничко име, а толку губитнички кон животот. Поради непознатиот со шапка станува новиот Јозеф К од соседството.
Низ тесните улички каде што можеби никој не поминува, помина Оливер со истата шапка, истата ноќ, за случајно или не, да загледа на прозорецот од една трошна куќичка, жена. Уште една што не спие. Можеби најдобро спијат оние што воопшто не заслужуваат мирен сон. Жената на прозорецот е Магдалена, очајната мајка на две деца со маж криминалец за кого ни самата не знаела. Стравот што го предизвикува кај неа ја охрабрува за најхрабрата и најсмелата одлука во животот. Без збор, само со поглед, со чадот од својата цигара и со шапката во темнината, придонесува Магдалена да го смени својот живот. За сигурно подобро утре.
Броејќи ги цигарите во текот на дождливиот ден, низ вирот со брзината на колцата, ладнокрвно не насетувајќи цела валкана дождовна вода насобрана тука, ја полева низ црвениот фустан на Грета, која тукушто излегла гордо со крената глава, за да подзаборави на заробеноста во несреќниот брак. Да заборави за миг на меланхолијата, депресијата, прељубата. И, стуткана од улицата, ја носат на место каде што доволно ќе размисли, за мајката од која нема разбирање, можеби ни доволно љубов кон неа, за таткото што го изгубила и за мажот што ја изневерил.
Со толку мали и лесни движења Оливер Радман влијае врз промената на живеењето на овие тројца млади луѓе. Без да ги знае, без да го знаат. Сите нив ги поврзува – загубата на сакана личност. Ги поврзуваат осаменоста и носталгијата по едно минато време во кое тоа што го имале им се чини сѐ. Ги поврзуваат и душевните лузни што секогаш ќе ги носат на себе.
Стилот на авторката, прецизен и јасен, со иста таква идеја и порака. Толку едноставно и лесно го прави овој роман да биде напнат, хаотичен, со по малку хорор-сцени, а истовремено толку лесен, привлечен, па дури и по малку поетичен. Ги остава настрана сите здодевни точки во општеството (економски, социјални, еколошки случувања) и се фаќа за сопственото јас од сечие секојдневје. Сопственото јас од кое се плашиме, од кое патиме, сопственото јас што го забораваме, го притискаме, го премолчуваме и го прикриваме на сметка на некој длабок немир или немил страв што носи само тага. Сопственото јас што не можеме да научиме да го пуштаме слободно да излезе од нас, без оглед што и да ни се случило во животот. Сопственото јас што ги први грешките за кои не знаеме дали се грешки. Грешките и маните што не може да ги прифати и тенденциозно се уништува. И гризењето на совеста поради нив, која, пак, го заробува да остане само празно и осамено јас.
Ја прикажува осаменоста како голема празнина. Го прикажува животот, како цигара. Ако ја пушиш без да ја оставиш, ќе ја почувствуваш, ако ја оставиш накратко, да се напиеш голтка кафе или да земеш свеж здив, готово, дошла до половина. Или до догорчето. И потоа, нема ништо. Нема живот. Само догорче.
Книга на апсурди и оксиморони. Да умреш на денот кога си се родил, да се заљубиш во некој што од тебе купува и ти подарува парфем купен за друга жена, да сакаш да бидеш изневерен за да ти олесни животот, да си најиспиративен тогаш кога немаш од што да си инспиративен. Книга за животот да не е догорче.
Книга за копнежот по сопствените длабочини.
Пишува: Елена Остреска
