СЕ НАДЕВАМ ДЕКА „ВОЈНАТА НЕМА ЖЕНСКО ЛИЦЕ“ ИМ ВЛЕВА СИЛА, А НЕ ОМРАЗА НА ЖЕНИТЕ ВО УКРАИНА

 

 

Светлана Алексиевич на 8. издание на BookStar 2022:

СЕ НАДЕВАМ ДЕКА „ВОЈНАТА НЕМА ЖЕНСКО ЛИЦЕ“

ИМ ВЛЕВА СИЛА, А НЕ ОМРАЗА НА ЖЕНИТЕ ВО УКРАИНА

6 октомври 2022, Скопје – Вчерашниот трет ден на фестивалот на европска литература „BookStar“, во организација на издавачката куќа „Антолог“, кој воедно беше и последен за годинашното осмо издание, беше исклучително богат со содржини. Во одлична атмосфера и преполна сала се одржа книжевното читање „Храбри нови зборови“ во Градската библиотека „Браќа Миладиновци“ на кое настапија сите годинашни странски учесници: Ирса Сигурдардотир (Исланд), Петар Денчев (Бугарија), Богдан-Александар Станеску (Романија), Кристина Гавран (Хрватска), Оља Стојанова Џакова (Бугарија), Игор Штикс (Хрватска), Даина Ополскаите (Литванија), Надја Теранова (Италија), Моника Компаникова (Словачка), како и исто толкав бро домашни: Јордан Коцевски, Снежана Стојчевска, Билјана Црвенковска, Петар Андоновски, Елена Филиповска, Владимир Јанковски, Елизабета Баковска, Жарко Кујунџиски и Ана Голејшка Џикова. По предавањето на тема „Активистичка литература“ на хрватскиот писател Игор Штикс и поткастот „Гол ручек“ со Душко Крстевски и Даина Ополскаите од Литванија, следуваше кино проекција на филмот „Петтиот брод“ (2017) во режија на Ивета Грофова, работен по истоимениот роман на една од гостинките, Моника Компаникова од Словачка. Веднаш потоа се одржа и разговор насловен „Секое несреќно семејство е несреќно на свој начин“ со авторките Надја Теранова (Италија) и Моника Компаникова (Словачка), кој го водеа Билјана Црвенковска и Александар Маџаровски.

Женските гласови стануваат сè погласни

Моника Компаникова (1979) е една од најзначајните писателки на современата словачка литература. Своите први раскази ги објавува на страниците на книжевните списанија и антологии. Авторка е на четири романи, како и на пет книги за деца. За романот „Петтиот брод“ ја има добиено најпрестижната книжевна награда во Словачка, „Анасофт литера“, а прогласен е и за најдобра книга за 2010 година.

– „Петтиот брод“ е напишан по вистински трагичен настан, самоубиство на 11-годишно момче, што лично многу тешко го доживеав, а особено откако и јас станав мајка. Иако како и секоја мајка сакав да бидам најдобра, стравот дека можеби ќе кажам или направам нешто што би довело до нешто трагично, не ме напушташе. Токму тој страв беше и првата инспирација за романот – рече Компаникова.

За филмот, кој беше претходно прикажан во киното „Фросина“, рече дека многу ѝ се допаѓа и дека автентично ја пренесува атмосферата од нејзиниот роман, но дека сепак е посебно уметничко дело.

Надја Теранова (1978), италијанска писателка и преведувачка, дипломирала филозофија на Универзитетот во Месина, а докторирала на тема од областа на современата историја на Универзитетот во Катанија. Во 2003 се преселува во Рим каде што почнува да објавува книги за деца, како и осврти посветени на детската литература. Таа во Скопје зборуваше за книгата „Збогум сеништа“, преведен на македонски во издание на „Антолог“, по кој во Италија се игра и театарска претстава, а бил финалист и за наградата „Стрега“. Романот зборува за нарушен однос на мајка и ќерка.

– И јас и мајка ми немаме хармоничен однос, но сè повеќе учиме како да го надминеме конфликтот. Така, знаеме кога седиме во иста соба да се игнорираме – рече Теранова.

Таа зборуваше и за статусот на жените писатели во Италија и кажа дека сè уште не е надминат родовиот јаз, а дека тоа најмногу се гледа меѓу добитниците на престижната италијанска награда „Стрега“, која главно ја добиваат мажи.

– Во последниве дваесет години наградата ја добиле само три жени. Жените сè уште се на маргините на историјата, но мислам дека оттаму и подобро и подалеку гледаат. Затоа и се поинтересни за читање. Имаме системски пробем, кога тој ќе биде решен, на овие конкурси за награди ќе победи најдобрата книга – рече Теранова.

Компаникова посочи дека ситуацијата била слична и во Словачка, но дека во последно време женските гласови стануваат многу гласни, па така, во последниве десетина година односот на жени и мажи писатели е шест спрема четири во корист на жените.

Драги Михајловски – со него замина и еден речник на македонскиот јазик

Еден од централните настани на „Букстар“ беше претставувањето на наградата за најдобар превод „Драги“, која годинава постхумно му беше доделена како почесно признание на Драги Михајловски, во чија чест е и востановена. Низ краткиот филм прикажан во киното „Фросина“ многумина во салата со грутка во грлото се потсетија на овој наш неприкосновен преведувач и писател. Наградата е востановена за да не се заборави неговиот лик и дело, но и да се подигне нивото на важност на преведувањето како професија. Од наредната година ќе се доделува за најдобар превод меѓу две изданија.

– Драги Михајловски, раскажувачот, романсиерот, препејувачот, оној кој постојано длабеше низ слоевите на македонскиот јазик, откривајќи ги неговите чудни, непредвидливи, незнајни длабочини, човекот со чие заминување замина и еден речник на македонскиот јазик – вели Владимир Јанковски во кусиот документарец.

Во филмот е поместено и сеќавањето на писателката Оливера Ќорвезироска.

– Понекогаш ги откопуваше зборовите од нашите сеќавања, понекогаш, чинам, ги измислуваше, ама секогаш ни беа познати, некако наши, знајни, можни… Тоа беше најубавото јазично искуство во мојот живот. Ми остана зборот баздригалница како подарок од Драги. Ни ден-денес не знам што значи точно. И денес прв збор што ми дојде на ум кога слушнав за заминувањето на Драги е токму баздригалница. Нешто полно со бои, со живи, расползени зборови и многу човечка мекост. Зборот на Драги – нашата негова или неговата наша баздригалница… – се сеќава Ќорвезироска.

Наградата му беше врачена на семејството на Михајловски, кое ја искажа својата поддршка и благодарност за иницијативата кон ова значајно признание.

Потресни искажувања на нобеловката Светлана Алексиевич

Завршната манифестација на годинашниот „BookStar“ го задржа вниманието на интернационалната публика, која со внимание го проследи разговорот со нобеловката Светлана Алексиевич (Белорусија), годинашната добитничка на наградата „BookStar“ за нејзиниот роман „Војната нема женско лице“. Разговорот го водеа Андреј Јованчевски и Лидија Танушевска.

Алексиевич, која е родена во 1948 година во Ивано-Франкoвск (Украина) од татко Белорусин и мајка Украинка, а чии книги се преведени на повеќе од 30 јазици и биле основа на десетина драмски поставки и дваесетина филмски екранизации, зборуваше за своето пишување, за преводите, за наградите, за потресните приказни на обични луѓе со кои се сретнува и кои се инспирација за нејзините книги, но најмногу зборуваше за најболната точка од поновата историја, актуелната војна во Украина, видно потресена од настаните.

– Ви благодарам што толку многу ја цените мојата работа и извинете што не можев да дојдам – рече Алексиевич и меѓу другото изјави: – Знаете, дознав дека има многу жени во украинската армија, дури има и мал белоруски одред, составен од жени што поминуваат обука и се подготвуваат за војната. Многу од нив ја имаат читано „Војната нема женско лице“ и се надевам дека книгата им дава сила. Не мислам дека ги исполнува со омраза, би сакала да ги исполнува само со сила. Оваа книга започна со мојата новинарска работа. Секаде каде што заминував по новинарски задачи – а во тоа време многу се пишуваше за војната – секаде ги слушав машките приказни. Жените како да ги немаше, мажите ги истиснуваа на втор план. Дури кога ќе влезеш во некој дом, каде што војувале и мажот и жената, мажот цело време ја истерува жената во кујна, не ѝ дава збор: „Оди направи чај, оди исечи колач, јас ќе раскажам сè што треба“. И кога жената ќе заминеше во кујна, ќе прашав: „Зошто правите така?“ А одговорот беше: „Што ќе ви каже таа? Што може жена да ви раскаже?“ Таков беше машкиот однос. Мажите, може да се каже, ја имаа украдено победата од жените по војната. И колку повеќе одев и се среќавав со тие жени, толку повеќе осознавав дека тие раскажуваат за една сосема друга војна, не за истата за која зборуваа мажите. И таа војна – се сеќавам како разбеснетитот цензор ми мавташе со ракописот пред лице и ме прашуваше: „Кој ќе оди да војува ако ја прочита вашава книга?“ Пацифизмот беше навредлив збор во тие времиња. А јас сакав да ја раскажам вистината

Алексиевич е добитничка е на огромен број награди. а за нејзиниот полифоничен дискурс, споменик на страдањата и смелоста на нашето време, Кралската шведска академија на науките ѝ ја додели Нобеловата награда за литература во 2015 година.

– Пред многу години бев зачудена кога во дневниците на Толстој, пишувани по „Ана Каренина“ и по „Војна и мир“, се соочив со следниве зборови: „Наскоро на писателот ќе му биде срам да измислува живот, а ќе стане важно да се запишува онаков каков што е, да се слушаат и запишуваат самите луѓе.“ И би рекла дека јас спаѓам во редот на тие писатели, а кога зборуваат дека тоа наводно не е литература – тие луѓе се замрзнати во стариот свет, а вие гледате како светот се менува. Што е ликовната уметност, да речеме? Денес таа е веќе поинаква, бара други форми, на кои веќе сме навикнати. А книжевноста, од некоја причина, сакаме да ја затвориме во старите форми. И кога Нобеловиот комитет ја покажа таа широчина, кога книжевноста исто така бара нови форми, кога бара сака да му се приближи на животот, на денешната реалност, на денешниот човек, на неговата свест, на неговите мисли, чувства – тоа исто така бара поинакви форми, поинаков стил. Самиот живот го побара тоа.

Публиката масовно го посетуваше „BookStar“ 2022 а нејзината реакција беше дека ова е најуспешното фестивалско издание досега кое донесе сосема нов програмски и концепциски пристап кон тоа што значи книжевен фестивал од европско и светско рамниште, што Скопје и Македонија го заслужуваат.

Фестивалот е поддржан од Министерството за култура, Градот Скопје, книжевната мрежа Традуки, Европската Унија, Такси Глобал а одделни настани и од Исландскиот фонд за култура, Европската награда за литература, Романскиот институт за култура, Културно–информативниот центар на Република Бугарија во Скопје, Амбасадите на Италија, Словачка и на Романија во Република Северна Македонија. Фестивалската програма се одвиваше во Младинскиот културен центар, а дел од настаните и во Библиотеката „Браќа Миладиновци“ – Скопје и во КСЦ Центар – Јадро. Медиумски покровител на настанот беше Македонската радио телевизија. Визуелниот идентитет беше коавторство на Деница Стојкоска и Стефан Танков. Фестивалското видео го изработи Ѓорѓе Јовановиќ.