Рецензија од прв читател: Јована за „Гитара од палисандер“ од Кристина Гавран
Дигресија од машкиот шовинизам, артикулација на половото изртување
„Книга за жената и нејзините големини. Преродбенички мадригал за откровението, за музикалноста изведена од тишината на судбините, за биежот скриен под топлите пазуви и непокорливата насмевка. Жена, толкување на корпулентноста на бремето.“
Романот е како влив на повеќе притоки во едно речно корито. Петте женски ликови се утробата на матрјошка, влегуваат во меѓусебниот меѓупростор.
Ерудициски систем на романескна исхрана. Приказните се надоврзуваат како алки. Градацијата е силикон со кој се пополнуваат пукнатините што настапуваат од поглавје до промена на темпо. Фосилен отпечаток од ера со неофеминистички траги.
Аша е семката, Роза коренот, Сиротица стеблото, Габриела гранките, Петра листовите. А Кристина Гавран е плодот што надежно се катапултира на книжевниот пазар. Сите заедно ја рушат хиерархијата и функционираат во симбиоза, како една целина, докажувајќи му на сексистички навиениот свет дека нема успешен род без посеана семка. Со пресеченото стебло умираат и зеленилото во листот и длабокиот извор на коренот.
Оваа фабуларна скица е замислена како митот за китот и малите риби, односно големата заграда ги собира сите математички операции, нешто налик на квадратна матрица, таа е вселенска правосмукалка: ги вдомува димензиите и соѕвездијата, секое ќесе од крајот кон почетокот содржи простор повеќе од претходното, во случајот добива наративна тежина.
Овој вакуум го користи и Кристина Гавран за да смеси бесквасен текст што самостојно нараснува. Авторката ве води низ симфонија од сензации доживеани во главна ложа, низ пасторални пејзажи и рурални суеверија, блиска до старословенските традиции и домороден зачеток, сроден менталитет.
„Женска лектира“ – така би ја прокламирала оваа мелница на емоции, виртуозна вртоглавост со амбиции на белетристика, но далеку од комерцијализирана, со драматуршки залетувања, кои го визуализираат романот, го структурираат со метрономски одмерените уфрлувања на тензија и затишје, синхронизирани до најситното временско расцветување.
Стожерот е прикажан преку претопување на тоновите; на бездомничките, несреќничките, безнадежните, фаталните и прељубничките, храбрите и неуморните… Секоја од овие безвременски жени, цврста како кобилица, наштимана и уникатна колку гитарска уста, ќе ви предизвика различен сплет на емоции, на конклузивни налети и премрежиња од контемплации.
Можеби ќе ја осудувате Габриела, ќе ја застапувате страната на лековерната Сиротица, ќе го заборавите постоењето на Аша, ќе завидувате на храброста на напатената Роза или ќе ја поздравите одлучната Петра. Но оваа петтожична гитара дава различен одек, дури и кога нотната тетратка во еден лунатички налет и занес ќе биде трансформирана во скала. Се пришива за ушите како заразен рефрен, џингл за когницијата.
„Гитара од палисандер“ е математичка формација на несовршен такт, највпечатливите симфонии се тие што не може да се отсвират совршено, токму како и животот. Најмалиот заеднички содржател кај ликовите е секако полот, но и родот како граматичка секција, угнетеноста и асимилацијата на женските добра како општонародни. Од друга страна, пак, она што ги сепарира и ги сегрегира е наливноста, вдаховеноста на протагонистките до уникатна доза на карактер и темперамент, индивидуален заграб на емотивни фиксации.
Посадено длабоко, во срцевината на романот, е дрвото како граѓа и шумот што настапува меѓу шуплините на неговите жични деривати, познат и како музика; мирисот на распореност, на струганици и терпентин.
Низ светогледот на жените што од памтивек биле зачетнички на живот, лулка во која се создал басенот на Земјата, утроба што е единственото безбедно засолниште од непромисленоста и бизарноста на планетарната суровина, луѓето, Кристина Гавран раѓа едно дело што ќе ги прескокне препреките на времето колку и родовата аристократија фракционо да стагнира, со стремеж светските разлики да се израмнат до незначителност. Дотогаш, жената останува вечна и неопходна, бел дроб, како и дрвото на Земјата, без кое дишењето би било само спореден процес на смртта.
Пишува:
Јована Матевска-Атанасова
