Запознавање: Интервју со Жан Илиески
- Раскажи ни нешто повеќе за себе, кој е Жан покрај пишувањето, со што се занимаваш, кое е твоето хоби?
Калистеника. Целосно сум согласен со нејзините принципи: користење на сопствената тежина за изведување едноставни вежби за зголемување на силата и истрајноста. Може да се тренира на речиси кое било место и во кое било време за да се одржува добра физичка и ментална форма. Се придржувам на истите принципи и во пишувањето, сѐ што ми треба да напишам добра приказна е веќе во мене, во моето искуство, тоа „тежи во мене“ и можам да го напишам, речиси, кога било и каде било, преку постојано вежбање, настојување и истрајност.
Кога не заработувам за живот како аналитичар, или не се занимавам со спорт, тогаш, и пред сѐ, сум татко. Поминувам многу време на детски игралишта, им читам книги на децата (за среќа и двајцата сакаат книги), им помагам да учат јазици.
Кои се почетоците на твоето пишување, кога почна да пишуваш?
На шеснаесетгодишна возраст сфатив дека повеќе не сакам да учам политичка еконимија, сметководство и финансии. Мојот школски успех драматично падна, бегав од часови и поминував многу време во библиотека, или ги читав егзистенцијалистите и германските модернисти “под клупа“. И многу латиноамериканска литература. Ми се чини дека европската литература ме побуди на бунтовништво, а последнава, бидејќи многу похрабра со експериментирањето, беше особено инспиративна. Тогаш решив, или подобро речено, се реши во мене, дека ова е тоа што ќе го работам, дури и да е целосно бесплатно. Во центарот на решението беше силната потреба да го споделам мојот свет, да разменувам идеи, да се поврзам со ближните. Пишував поезија, кратки раскази, есеи, но првпат се почувствував зрел за да напишам роман само неколку години наназад.
Најраното сеќавање дека сакам да пишувам е од седмо одделение, кога сакав да го напишам “најдолгиот роман на светот“, за да го надминам рекордот, на ако добро се сеќавам, некој француски писател за кој прочитав во детското списание “Наш свет“. Не стигнав подалеку од две-три страници.
- Кој е твојот пристап кон пишувањето, дали имаш специфична рутина или ритуал кој ти помага при пишувањето?
Не. Долго време мислев дека треба да пишувам само кога сум инспириран. Потоа сфатив дека пишувањето е повеќе како работа, треба да се вежба, да се испробуваат нови пристапи. Тоа е и вид игра со себе. Мојот прв роман, „Трезност и лудост“, го пишував неколку години. Му пристапив, може да се рече, академски, изучував многу материјали додека го пишував. Имав цел, знаев како ќе заврши, и сѐ зависеше од тој крај. Вториот роман, “Цик-цак, ку-ку“, пак, може да се рече, се напиша самиот себеси. Не размислував на неговата структура, не изучував ништо особено, не инсистирав на особено определен крај. Додека пишував, се изненадував од можностите кои се отвораа пред мене. Го напишав за неполна година.
Но кој и да е пристапот, едно е пресудно за добра книга: искреноста. Човек треба да крвари за да напише добра книга, таква со која ќе е задоволен самиот. И мора да се соголи, да не се срами. Некогаш имено тоа и е она што толку долго ме блокира во пишувањето, набирањето храброст да се споделам докрај.
- Многу автори земаат инспирација од реални настани од вистинскиот живот. Дали има некои лични настани кои директно влијаеле на твоето пишување и дали некој лик е базиран на вистинска личност?
Ова прашање ме насмевнува. Речиси сите личности за кои пишувам се базирани на вистински личности и речиси сите настани се базирани на вистински настани. Како писател се насладувам во нивното сместување во други кулиси и во нивното надополнување со измислени настани и личности. Но движечките личности и настани се секогаш дел од мојот живот.
- Како автор, како остануваш инспириран и мотивиран, особено кога имаш пишувачка блокада (И дали воопшто имаш таква блокада)?
Повеќе не. Сега имам повеќе идеи за нови романи отколку блокади. Некогаш не знам на која идеја да и се посветам, но најчесто работам на барем две паралелно. Можеби едната е повеќе како скица, а другата е позрела, поблиска до конечната верзија, но штом една од нарациите целосно ќе ме згрби, ѝ се посветувам целосно додека не ја завршам.
- Што претпочиташ повеќе, Kindle или печатена книга?
Печатена книга.
- Кои се твоите омилени автори и книги? Која книга мислиш дека секој би требало да ја прочита?
„Диви палми“ од Фокнер, „Фиеста“ од Хемингвеј, „Глад“ и „Пан“ од Хамсун, „Алексис Зорба“ од Казанѕакис, „Сидарта“ од Хесе, „Мандарините“ од Симон де Бовуар, „На полковникот нема кој да му пишува“ од Маркес, сите раскази од Мопасан, сите раскази од Кортасар. Од неодамна откриените Елена Феранте: „Загубената ќерка“. Освен „Мандарините“, сите се пократки од двесте страници, и лесно се читаат, но книги се кои секогаш сакам да ги препрочитам.
- Како се смени ти како автор од првиот напишан роман, па сè до ден-денешен?
Незначително.
- Што мислиш, колку читателските групи имаат влијание на односот на авторот со читателите?
Немам искуство со читателските групи, но верувам дека дури и еден-два авторитетни гласови можат да ја променат перцепцијата на книгата, барем за определен период. Се разбира, тоа е особено важно додека книгата е нова. Во врска со моето учество во нив: љубопитен сум за мислењето на читателите, но не би ги користел овие групи како канал за комуникација. Темите на коишто пишувам или стилот, ниту ќе ги задржам поради позитивна критика, ниту, пак, ќе ги одбегнувам поради негативна.
- Дали би сакал твоите книги да бидат екранизирани? Дали си добил понуда за тоа?
Да, иако филмовите исклучително ретко успеваат да го доловат она што книгите умеат. Можеби затоа што додека читаме, самите сме режисери на сценариото кое го читаме, па нашата верзија на филмот ни е најмила. Но, имено од таа причина и би сакал да видам друга визија на мојот текст.
Немам добиено понуда за екранизација.
- Дали би сакал твоите книги да бидат преведени на англиски или на друг странски јазик (еве да кажаме германски бидејќи живееш во Берлин)? Дали се случува нешто околу тоа прашање?
Соработувам со неколку преведувачи на германски и англиски јазик, но само со мали преводи, доволни за аплицирање кај соодветните издаваштва или литературни агенти. Би сакал да пробам и на шпанскиот и рускиот пазар, но потешко се наоѓаат преведувачи кои истовремено се и носители на јазикот од овие земји. Овие јазици ми се особено драги и блиски, но, се разбира, би ги превел моите текстови и на други јазици.
- Твојот прв роман е „Трезност и лудост“ во издание на Полица. Зошто се одлучи баш Италија да биде местото каде ќе се одвива дејството?
Контрадата како вид заедница е можеби единствена не само за Европа, но и во светот. Тоа е еден вид проширено семесјтво вкоренето во средновековните гилди што преживеало до денес. Палиото се случува еднаш годишно и ги воскреснува и така постоечките ривалства помеѓу контрадите. По нивото на бруталноста трката и отстапува на коридата, но по степенот на бурно славење не ѝ отстапува ниту на коридата, ниту на трчањето со биковите за време Санферминската фиеста во Памплона. Сместувањето на дејствието во овие околности ми помогна полесно да го покажам душевниот конфликт на главниот протагонист, кој до крајот на животот се измачува помеѓу потребата за вкоренетост (во заедницата, семејството) и потребата за индивидуалност и ослободување.
Често патувам во Италија, пред да го напишам романот ја посетив и Сиена.
Во декември го издаде твојот втор роман во „Антолог“, „Цик цак, ку ку“. Како ја сфаќаш рамнотежата помеѓу љубовта и загубата, животот и смртта во приказната?
Нема рамнотежа помеѓу нив. Ниту, пак, книгата завршува тежнеејќи кон еден од тазовите. Овој роман го пуштив да истече од мене, до тој степен што не му поставив ниту една брана, не се обидов никако да го насочам, само до минимална рамка која ќе овозможи секој да биде уверен во својата интерпретација.
Да се живее е решение. Да се љуби е решение. И двете бараат работа, не само решителност. Тое е единствената сугестија која би да дал, но приказната е толку моја колку и на секој што ќе ја прочита.
- Кои теми или пораки се надеваше да ги пренесеш преку романот? Дали од досегашниот „фидбек“ од читателите успеа во тоа?
Најверојатно сакав да го насликам хаосот околу нас, танецот на ирационалноста која се набљудува себе си преку нас. И најверојатно, преку флуидноста на раскажувачкиот метод кој подоцна го нареков поинтилистички (подоцнежна гранка на импресионизмот), сакав да ја пренесам поезијата на живеењето. Затоа толку симболи во книгата, флора и фауна, птици, соништа и аналогии. И градови во кои се живее и умира толку слично, иако се толку различни. По разликите во интерпретациите на книгата, се чини, ја достигнав целта.
- Она што ги интересира читателите е дали се подготвува нешто ново?
Да, работам над третата книга, која е речиси завршена. Тое е куса реалистична новела основана на една старица, која имаше неверојатно големо влијание врз мене. Тоа е интимна приказна за нејзините последните години видени низ очите на осумгодишно момче. Приказната е сместена во Македонија.
- Што можеме да очекуваме во иднина од тебе? Можеби романса или, пак, жанр кој досега го немаш пишувано?
Во врска со ова сум многу конзервативен. Се трудам да пишувам литература која ја отсликува реалноста. Филмот како уметност, верувам, може многу подобро да се справи со жанровите како хорор, романса и слично. Скептички се однесувам и кон прекумерната употреба на хумор во книгите. Животот никогаш не е толку страшен, роматичен или смешен.
Има толку многу место за маневрирање во рамките на реализмот, што немам потреба да се изразам во друга форма. Животот е и така мистичен, предизвикот е да се раскаже интересно.
