Недела на преведувачи: Интервју со Ивица Челиковиќ
Преведувате од шведски јазик. Да замислиме дека шведскиот јазик е човек… каква е вашата релација со него? Како се запознавте, како се засакавте, постојат ли несогласувања?
И.Ч: Запознавањето не одеше баш лесно. Ако веќе користиме таква симболика, станува збор за „човек“, педантен и прецизен, динамичен и варијабилен, но понекогаш и здодевен како цепивлакно. Но сепак, во крајна линија, флексибилен и богат со нијанси и префинетост, кому не можете да му се доближите, и притоа лесно да го освоите, запознавајќи го импровизаторски, инцидентно, без да го доживеете и да го согледате како вистински тежок предизвик. Тоа не можете да го постигнете отстрана, да речеме слично на воајерска воодушевност, или подобро речено збунетост и конфузија од женска убавина, туку единствен начин е да се впуштите во истражување на сите структури, прелевања и осцилации на тој човек, „живо суштество“, на начинот на кој функционира неговото битие, и што тоа нуди во допирот со непознатото.
Сме имале, и сé уште имаме, и несогласувања, се разбира. Посебно кога се во прашање идиоматските изрази, исклучително инте есни и длабоко значенски, но кои на преведуцвачот му создаваат големи главоболки во барањето еквиваленити за таквите фразеолошки единици. Не е лесно и со транскрипцијата на топонимите, или на имињата од скандинавскиот простор што се меѓународно мошне добро познати. Но кај нас, не само во Македонија, туку и на целиот Балкан се мошне тврдо адаптирани. Ќе посочам само еден пример. Познатиот поранешен шведски тениски ас, Бјорн Борг (Björn Borg) го читаме и изговараме токму така, со тврдо „г“ на крајот. Но, мошне поприкладно би било, согласно гласовните специфики на северногерманските јазици, меѓу кои е и шведскиот, да го напишеме и изговриме како „Бори“, или „Бориј“. Компетенцијата околу познавањето на скандинавските (нордиски) јазици во балканските земји е мошне ограничена и во научно-лингвистичка смисла недоволно брзо се движи по линија на неопходен развој и континуирано усовршување, на пример, кога станува збор за фонолошки транскрипции и особености.
Кога би имале еден ден со авторот (во овој случај Фредрик Бакман) , каде би го однеле на кафе (чај, пиво) муабет, за што би разговарале?
И.Ч: За жал, досега немав можност лично да го запознам Фредрик Бекман. Имав контакт со неговиот агент, но можеби во блиска иднина ќе се укаже некоја добра пригода за мала средба. Тој се прослави со својот специфичен сенс за лежерни, но и драматични комбинации на специфичен хумор и трогатленост, човечка неприлагодливост, во неговата проза. Имаме преведено два негови романа. „Вознемирени луѓе“, и „Човек по име Уве“, со кој се здоби со голема популараност меѓу читателите во голем број земји. Не знам каде би го однел, најверојатно, доколку би ни се споиле брановите должини, на муабет со некоја кригла пиво. Шведска има исклучително вкусни и квалитетни пива. Би сакал да слушнам од него изворно, доколку го бидува за усно кажување, да раскаже неколку шведски вицови. Не знам дали би се насмеал притоа, бидејќи шведските вицови, според мое уверување, тешко може да натераат некого од нашите балакнски простори да се насмее природно и гласно, со голема доза на пријатна возбуда, како што тоа се случува кога ги слушаме исклучително инвентивните балкански шеги и вицови. Но мислам дека би било интересно да се слушне како Фредрик се снаоѓа во таков вид муабетење.
Колку време ви беше потребно да ја преведете книгата „Вознемирени луѓе“? Дали ви се случи некоја интересна или судбинска ситуација додека ја преведувавте книгата?
И.Ч: Можеби три-четири месеци, не се сеќавам точно. Проблемот кај мене е што јас, покрај преводот, се занимавам и со новинарство, а пишувам и мои, авторски книги, па така се снаоѓам со издвојување на дел од денот за превод на шведски автори. Досега имам преведено над 40 книги од познати шведски писатели. И тоа, за жал, секогаш во трка со роковите, надевајќи се дека нема премногу да ги изиритирам издавачите и нивната трпеливост. Токму затоа, кога преведувам некој роман, се трудам да работам во континуитет, секој ден по малку, инаку работата многу би се завлекла и пролонгирала. Инаку, кога би се занимавал главно со литературни преводи, работата би се одвивала побрзо.
Прашувате дали ми се случи нешто посебно кога го преведував романот „Вознемирени луѓе“. Не знам дали така требаше да биде, но кога го завршив преводот, продолжив да го пишувам мојот роман „Ден за одмазда“, па ако тоа би можело да се сфати како „судбинска ситуација“, за тој роман лани ми беше доделена наградата „Стале Попов“ на ДПМ. Ете, би можело така да се рече, се разбира ако човек би сакал да си ги толкува нештата на таков начин.
Кога преведувате, каква е атмосферата околу вас? Може ли да издвоите три работи без кои не може да преведувате?
И.Ч: Обично преведувам доцна навечер, кога ќе завладее тишина околу мене. Тогаш најдобро можам да се концентрирам, доколку не сум премногу изморен. Потребно ми е да имам добра светлина што паѓа врз тастатурата, и, сосема јасно, интернет што добро функционира и ми овозможува неограничено пребарување. Без кафе не седнувам да преведувам, но доколку тоа го правам во утринските часови. Но тоа се случува поретко.
На што ве потсеќа книгата „Вознемирени луѓе“, секогаш кога ќе ја погледнете?
И.Ч: Можеби ме потсеќа на малите урбани стравови што секојдневно ги исполнуваат човечките души и ги држат на помала или поголема дистанца од непосредноста и едноставноста на живеењето. Затоа и ликовите во романот на Фрадрик Бакман ги доживуваме како да јаваат на врвот на такви бранови што во секојдневието ја внесуваат вознемиреноста, внатрешниот немир и стравот, што најчесто имаат ирационална заднина и извориште.
Дали имате омилен лик од сите книги што досега сте ги превеле?
И.Ч: Ова не е баш лесно прашање, бидејќи имам преведено поголем број дела со мошне успешна и минуциозна обработка на главните ликови и нивните карактери. Вака, чисто спонтано, би ги издвоил во оваа пригода браќата Хадар и Улоф од романот „Бумбаровиот мед“ од Торгни Линдгрен, еден од најистакнатите современи шведски раскажувачи, кој беше и член на Шведската академија. Во книгата читаме приказна за двајца браќа кои зазираат еден од друг како од чума, иако живеат како соседи во мало место. И двајцата се тешко болни и на умирање, но живеат најмногу за да видат кој од нив ќе успее да го надживее другиот. Во долгите зимски периодди кога воопшто не се среќаваат, единствениот начин за Улоф да се увери дали брат му е жив, и обратно, е одвреме-навреме да погледне низ прозорецот во далечина дали од оџакот на брат му се уште излегува чад. Ова впечатливо дело своевремено го промовиравме во присуство на авторот на Саемот на книгите во Скопје.
Кога би требало да дадете дефиниција за зборот превод, како би ја опишале?
И.Ч: Литературен превод, а тука пред се мислам на превод од оригиналниот јазик на кој е напишано делото, а не преку други јазични преводи, е пред сé креативен пишувачки процес, што се оставрува преку детално понирање во сите слоеви на литературното дело. Јас често велам дека литературните преведувачи се најдобри и најблагодарни читатели, од кои авторот само може да има полза, а и да осознае можеби нешто за своите добри страни, но и евентуални пропусти. Но тоа може да функционира на таков начин само доколку при литературното преведување се исклучат сите можности за лесна импровизација, што во суштина може трајно да го осакати оригиналното дело.
Преводи од Ивица Челиковиќ во издание на „Антолог“:
Во сенката на злосторот – Хелена Хеншен
Бекомберја – ода за моето семејство – Сара Стридсберг
Тоа бевме ние – Голназ Хашемзаде Бунде
Вознемирени луѓе – Фредрик Бакман
Човекот по име Уве – Фредрик Бакман
НЕДЕЛА НА ПРЕВЕДУВАЧИТЕ е во склоп на проектот EUROPE IS BRAVE NEW WOR(L)DS, реализиран со поддршка на програмата Креативна Европа на Европската Унија.
