Интервју со Жарко Кујунџиски: Преводите на „Антолог“ никогаш не се „само уште еден превод“
Март 2024. Во воздухот се чувствува потребата за позитивни промени, убави мисли и пред сè — квалитетна литература. Но во денешно време тешко е да се дефинира квалитет. Што е тоа што вреди да остане запаметено? На кое дело можете да му пристапите со доверба и со леснотија да му го препуштите вашето внимание?
Се разбира, тоа се книжевните класици.
Месецот март, како симбол за расцутување и будење од длабоки зимски (и помалку апатични) сонови, „Антолог“ ќе го посвети на безвременски дела. Дела кои можат да ви го променат животот од корен и кои ќе се всадуваат уште во многу срца, продолжувајќи да го трасираат патот на книжевноста.
Затоа, секоја недела во март ќе цути по најмалку еден книжевен класик во нашите полици. Очекувајте ги:
- „Мостот на Дрина“ од Иво Андриќ. Превод: Томе Сиљаноски
- „Шинела и други раскази“ од Николај В. Гогољ. Превод: Ѓорѓи Крстевски
- „Автопортрет со седум прсти“ од Ацо Шопов. Редакција и предговор: Јасмина Шопова
- „Злостроство и казна“ од Фјодор М. Достоевски. Превод: Ана Неверова-Христова и Филип Христов
- „Скарлетна студија“ од Артур К. Дојл. Превод: Ѓурѓица Илиева
- „Избрани раскази“ од Антон П. Чехов. Превод: Ѓорѓи Крстевски
Доколку сакате да дознаете повеќе, прочитајте го интервјуто со Жарко Кујунџиски, главен и одговорен уредник на „Антолог“.
- Постојано го слушаме терминот „книжевен класик“, но што всушност подразбира тој? Како и кој одлучува кое дело ќе се вброи меѓу класиците?
– Класик е книга за во антологија на светската книжевност.
Класик е дело што пренесува приказна важна за времето во кое е создадена, но ќе го надживее своето историско време.
Класик е книжевен глас што претходно не бил слушнат.
Класикот е напишан во стил и/или форма кои честопати се иновативни и кои допрва ќе најдат свои следбеници.
Класик е дело кое и да не е разбрано во периодот кога настанало, во иднина ќе се чита како современо.
Класик е книга која не може да ја заборавиме, бидејќи едноставно имаме желба да ѝ се навратиме во различни периоди од животот, знаејќи дека со секој прочит ќе ни даде нова перспектива на себеси и на светот кој нè опкружува.
Ние тука нафрливме повеќе можни дефиниции или обиди за дефиниции, но класиците обично ги надминуваат ваквите определби. Токму тоа ги прави тоа што се – нешто најдобро од светот на литературата.
- Постојат голем број книжевни класици, како одбравте кои од нив ќе ги издавате? Имавте ли приврзаност кон одредени автори? На пример, веќе се знае дека „Антолог“ се обожаватели на Меша Селимовиќ и Франц Кафка.
– Од самите почетоци се насочивме кон тоа да ги приближиме највредните дела од домашната и од светската литература, но тој процес се одвиваше во фази кои не беа планирани туку сами се дефинираа. Најпрво, се случи да преведеме дела од автори што биле запоставени во минатото. Така, први објавивме преводи на навистина култни романи – „Врева и бес“ на Вилијам Фокнер или „Америка“ на Франц Кафка. Имаше случаи, како со Труман Капоти, кога цел автор беше претходно игнориран од издавачките куќи, така што преводот на „Појадок кај Тифани“ во 2006 година беше некој вид историски момент. Потоа, следуваа класични дела на многу еминентни имиња од калибарот на Олдус Хаксли, Итало Калвино, Хулио Кортасар, но донесовме на македонски јазик и дела од автори што се највисоко на пиедесталот во многу национални книжевности, а кај нас останале или сосем непознати или биле многу малку приопштувани, како Џорџо Манганели, Томазо Ландолфи, Чезаре Павезе (Италија), Леонид Добичин (Русија), Жорже Амадо, Рубен Фонсека (Бразил), Ричард Хукер, Стивен Крејн (САД), Григориј Канович (Литванија), Мерсе Родореда (Шпанија), Марта Тиканен (Финска), Халдоур Лакснес, Јон Калман-Стефансон (Исланд), Рој Јакобсен, Даг Солстад (Норвешка) итн. Паралелно со тоа, продолживме и со т.н. современи класици, па „Антолог“ стана препознатлив како издавач на Олга Токарчук, Алесандро Барико, Светлана Алексиевич, Дубравка Угрешиќ, Маргарет Атвуд, Сјон, Евгениј Водолазкин, за конечно во последните неколку години да влеземе во иницијатива преку која сакаме да ги преведеме целите опуси на книжевните фигури како што се Франц Кафка, Меша Селимовиќ, Станислав Лем, Артур Конан Дојл, а од неодамна на овој список се најдоа и Иво Андриќ и Фјодор М. Достоевски. Исто така, не ги забораваме македонските автори, застапувајќи имиња како Блаже Конески и Ацо Шопов. За сето тоа секако се најзаслужни нашите лични афинитети кон овој вид литература и желбата да го донесеме тоа што е најквалитетно на најквалитетен можен начин.
- Некои од делата кои ќе ги издавате месецов веќе имаат преводи на македонски јазик. Што ги прави различни преводите на „Антолог“? И зошто е важно реобјавувањето на овој тип литература?
– „Антолог“ годинава прославува јубилеј две и пол децении од основањето. Затоа, решивме цела година да ни биде во знакот на класиците под слоганот 25 години „Антолог“ е класика. Во таа насока планирани се десетина преводи на големи и бесценети дела. А преводите на „Антолог“ никогаш не се „само уште еден превод“, туку особено за класиците се трудиме да бидат нешто најдобро во тој момент. А еве и неколку причини. Прво, направивме одредени истражувања и тие покажаа дека дел од преводите што со децении се провлекуваат дури и меѓу младите генерации, како лектири или како задолжителна литература, се посредни. Решивме тоа да го смениме. Затоа, секогаш кога има достапен преведувач од даден јазик преведуваме од оригинал. Сметаме дека тоа е најсоодветниот начин делото да биде пренесено во целата своја полност на македонски јазик. Следно, ги бираме внимателно преведувачите, тоа се луѓе со име и презиме, со авторски интегритет и видно искуство, луѓе кои сме сигурни дека го знаат јазикот на изворникот, но и дека се вљубеници во нашиот, македонски јазик. Со гордост можеме да кажеме дека низ „Антолог“ поминале реномирани преведувачи, но се искалиле и голем дел од денес најангажираните преведувачи од најразлични јазици. Затоа, на сите наши изданија е истакнато името на преведувачот на предната корица, гест што токму „Антолог“ го воведе како стандард во македонското издаваштво, но и стандард што обврзува пред читателите. Трето, доколку класичните дела што ги преведуваме не се во јавен домен, т.е. не се истечени авторските права, без исклучок ги лиценцираме во соработка со нивните наследници. Четврто, нашите класични изданија не застануваат само на квалитетен превод туку поминуваат и низ следните филтри – редакција и лектура, а конечно, се грижиме и дизајните да бидат впечатливи и да зрачат со уметничката димензија на делото што го објавуваме. Поради сето ова многу често добиваме реакции од луѓето дека кога една книга ја има во повеќе изданија, се одлучуваат за изданието на „Антолог“. Тоа за нас е најголем комплимент што можеме да го добиеме.
- Спомнавте лиценциран превод, но што се подразбира под тој термин? Што сè е потребно за да се добие една ваква лиценца?
– Пред сè треба да се има добро портфолио и реноме на национално, но и на меѓународно рамниште. Кога настапувате пред странските партнери, тие сакаат да се уверат дали таа издавачка куќа е вистинското место за авторот што го застапуваат. Тука наш главен адут е едицијата „Бранови“, специјализирана за превод на проза (романи и кратки раскази) од сите светски јазици на македонски јазик. До саемот на книга ќе дојдеме до импозантни 420 наслови во оваа едиција, што веројатно ја прави една од најголемите во македонското издаваштво.
На пазарот кај нас може да се забележат и нелиценцирани преводи на двајца врвни (екс)југословенски писатели – Меша Селимовиќ и Иво Андриќ, но со особено задоволство можам да кажам дека во моментов единствено изданијата на „Антолог“ се легални за продажба. Истото е направено во соработка со семејствата или фондациите на авторите, а и преводите се одобрени од нив.
Овие контакти некогаш раѓаат и пријателства. Така, со ќерката на Меша Селимовиќ не се запознавме лично поради пандемијата, но во изминатите пет-шест години остваривме доволно комуникација што нашите разговори се проширија многу повеќе од само доменот на работата. Тоа се релации што веќе го формираат и надоградуваат човека.
- Во март „Антолог“ ќе издава шест книжевни класици. Сите од нив имаат своја важност и убавина, но дали можете да издвоите едно дело за кое сте особено возбудени? Што го прави тоа дело посебно?
– Наскоро од печат ќе излезе ексклузивното издание „Автопортрет со седум прсти“ од Ацо Шопов со поднаслов „влог во современата македонска културна историографија“. За мене како уредник и пред сè читател на ова издание беше вистинска возбуда и љубопитство да ги проследам „сите“ пројавувања на Ацо Шопов во медиумите во распон од четири децении на едно место – од почетокот на четириесеттите до крајот на седумдесеттите години на дваесеттиот век! Низ страниците на ова обемно дело запознаваме еден од гигантите на нашата култура во светло кое не е (секогаш) поетско, каква улога имал во оформувањето на независна Македонија, како се произнесувал за состојбите и процесите во општеството, но запознаваме и едно минато што иако не е далечно како да сме го заборавиле, а дел од проблемите со кои се соочувал „нашиот поет“ се актуелни и денес.
Од светските класици ќе го издвојам „Злосторство и казна“, дело кое во превод на Ана Неверова-Христова и Филип Христов изгледа како конечно првпат да имаме достоинствено издание на македонски јазик на едно од најголемите дела на руската и на светската книжевност.
- Книгите кои ќе ги издавате ги дефинирале правците на развојот на светската книжевност. Одговорноста и притисокот веројатно биле големи. Што друго се најде на патот на преведување и издавање на овие култни дела?
– Најголем проблем е да се најдат преведувачи со широко познавање на јазикот, дијахрониски и синхрониски и да се воспостави долгорочен систем на работа. На пример Артур Конан Дојл пишувал на англиски јазик типичен за XIX век кој во голема мера се разликува од тој англиски што денес наводно сите го зборуваме. Но мислам дека секој преведувач „точно“ го одбравме во согласност со делото што се преведуваше.
Речиси сите класици што ќе бидат објавени во 2024 се наша иницијатива и најважното – самостојно реализирани како придонес на издавачката куќа „Антолог“ кон развој на културолошкиот контекст во Република Македонија.
- Дали во иднина планирате да издавате повеќе книжевни класици? Кои дела или автори ви се на ум?
– Сакаме да го комплетираме „цел“ Кафка, „цел“ Меша, „цел“ Андриќ, „цел“ Достоевски, а би сакале да почнеме и со други дела на автори од различни географски подрачја.
- Некои читатели, најчесто поради лоши искуства во средно или основно училиште, избегнуваат да читаат класици. Ајде да ги предомислиме! Може ли да наведете три причини зошто секој читател треба да прочита барем еден книжевен класик?
– Класици се читаат ако се сакате себеси, другите околу себе, но и светот надвор од овој круг. Да појасниме: класиците ги прошируваат вашите видици и ви додаваат припадност во еден многу значаен круг на дела и личности. Потоа, преку класиците воспоставуваме подлабински контакт со генерациите пред нас и начин да ги сфатиме подобро – како родителите така и предците од минатите децении, па и столетија. Конечно, преку класиците комуницираме со светот отаде, светот кој не само што се случувал во други времиња туку и во други простори. И во сето тоа се раѓа некаква желба тој свет да се запознава, но и менува. Значи: класиците се знаење, себепочит, надградување, развој и – инспирација за промени.
Пишува: Филипа Сара Попова
