Недела на преведувачи: Разговор со Виолета Јагев
Виолета Јагев е дипломиран инженер технолог и преведувач од шпански јазик. Живеела во Перу 17 години, каде што на шпански јазик завршила основно и средно образование и првите две години на факултетот за петрохемија. Дипломирала на Технолошкиот факултет при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Со преведување се занимава од 1979 година и има над 40 книжевни преводи. Добитник е на наградата за превод „Ванѓа Чашуле“ во 2012 година и на наградата „Кирил Пејчиновиќ“ за преведувачкиот опус во 2017 година на Советот на меѓународната средба на книжевните преведувачи.
Во рамките на „Недела на преведувачи“ со Виолета зборуваме за нејзиниот превод на делото „Невидлив“.
Кој е првиот збор кој ви доаѓа на ум на јазикот кој го преведувате? А кој ви е омилен?
Кога го прочитав ова прашање, првиот збор што ми падна на ум беше „hola“. Тоа е „здраво“ на шпански јазик. Претпоставувам дека тоа е нoрмална реакција, а во однос на омилен збор, никогаш не сум размислувала за тоа. Но може да кажам дека има фрази што многупати први ми паѓаат на ум, баш на шпански. На пример, кога размислувам за исходот на некоја работа, често ми се случувало да донесам заклучок во себе користејќи го шпанското име на една игра со карти, што сум ја играла во младоста во Перу, и што преведено гласи: „Никој не знае за кого работи.“ Игра и фраза што според моето мислење отсликуваат голема животна вистина.
Кога јазикот со кој работите би бил дете, какво дете би било тоа? Како вие го замислувате и кој е вашиот однос со него?
Веројатно би било дете што бара многу нега, грижа и посветеност, но и што сака да играш со него, главно криенка, бидејќи постојано треба да го бараш вистинскиот збор или израз за да се искажеш. Но тешко е да излезеш на крај со дете што има свои особини и особености врз кои не може да влијаеш, што кога играш со него всушност тоа си игра со тебе, те лути бидејќи често не може да го најдеш тоа што го држи на изглед скриено од тебе, а ти треба, ама затоа, пак, знае да ти подари радост и задоволство кога ќе успееш во потрагата.
Како изгледа еден ваш ден кога активно работите на превод на некое дело?
Времето до пладне го користам за вршење домашни работи, пазарење, излегување на кафе со пријатели. Преведувам главно попладне, до приквечерина, со тивка музика во заднината. А навечер понекогаш излегувам, но поретко, одам на гости или пречекувам гости, гледам телевизија или читам.
Дали имате некој специфичен концепт на работа или секое дело е авантура само по себе?
Обично прво го преведувам целото дело, а потоа го читам преводот и вршам корекции. Колку и да сум љубопитна, а сум, досега сум успеала да се воздржам, и да не го прочитам крајот пред време. Имам впечаток дека ако го направам тоа, магијата на работата ќе се изгуби. Всушност, тоа незнаење ме тера да одам напред и делумно да побрзам малку. Во секој случај, секој превод претставува голем предизвик.
Литературниот превод претставува заемно вкоренување на два идентитети во една приказна. Можете ли да ни кажете повеќе за вашиот удел во тоа?
Мислам крајниот резултат на преведувањето треба да биде четиво со јасна мисла за да биде лесно читливо и разбирливо за читателот, и што наедно, верно ќе ги преслика пораката, општата и посебната слика што сака да ја предаде авторот во своето дело. Но, веруавјте ми, тоа не е лесна задача. Колку полесно се чита преведеното дело, тоа значи дека бил вложен поголем турд за да се постигне тоа. Не е доволно да се преведат само зборовите како зборови бидејќи треба да се пренесе и духот на времето, на местото и на културата во кои се одвиваат дејствата на приказната со соодветни изрази и термини. Особено ако имаме предвид дека секој народ со своите обичаи, традиции, култура, историја, секојдневие, поднебјето во кое живее, е приказна за себе. Можеби во некои книги ставам многу фусноти, но мислам дека никој не може да знае сè, особено за други земји и култури, ниту има време за да истражува. Уделот на преведувачот е во тоа да успее, духот на јазикот на оригиналното дело да го пренесе во преводот така што ќе соодветствува со духот на нашиот јазик со цел да помогне за подобро меѓусебно разбирање и премостување на разликите.
Како изгледаше преведувањето на „Невидлив“?
Прво накратко за делото, за оние што не го читале, и мало потсетување за другите. Тоа е емотивна, трогателна, поинаква приказна раскажана низ очите на едно дете, што може да биде приказната на секој од нас. Дете кое, раководејќи се од стравот, посакува да поседува некоја супермоќ како суперхероите од стриповите што ги чита, да биде невидливо, за да се заштити од насилството што го трпи од соучениците.
Кога преведувам некоја книга, прво сум читател, а потоа сум преведувач. Кога ја работев оваа книга, „Невидлив“ на Елој Морено, како читател бев љубопитна и сакав да видам што ќе се случи понатаму, бидејќи приказната се читаше лесно, но истовремено ме тераше да запирам и да си го поставувам прашањето дали можеа да постапат поинаку. Како преведувач, колку повеќе се „спријателував“ со писателот, со неговиот стил, и колку повеќе сочувствував со главниот лик, толку повеќе се трудев да ги најдам најсоодветните термини и изрази за појасно да го искажам на македонски јазик тоа што го раскажуваше авторот.
Сметам дека благодарение на оваа книга, може да станеме посвесни за суровата реалност што ја живеат многу деца, за нивниот страв да се отворат и да проговорат за тоа што им се случува, за да престанат да бидат невидливи за нас. Толку брзаме во животот што не сме способни да забележиме што се случува во нашата непосредна близина, со оние што ги сакаме најмногу, како што се децата. Многу тажно е тоа што има многу монструми во нашето општество, тие што го вршат насилството и тие што го гледаат, се смеат и го снимаат, што не се свесни дека тие што го вршат насилството и тие што не го запираат се еднакво виновни. И за крај ќе си дозволам да ја препорачам книгата на сите, а особено на родителите, просветните работници и учениците, и да го цитирам авторот: „Оваа книга е посветена на сите оние кои, без оглед на возраста, некогаш се чувствувале како да се невидливи.“
Преводи од Виолета Јагев во издание на „Антолог“.
„Земја“ Елој Морено
„Пасија по Г. Х.“ од Кларис Лиспектор
„На плоштадoт Дијамант“ од Мерсе Родереда
„Габриела, каранфилче и цимет“ од Жорже Амадо
„Конци на судбината“ од Марија Дуењас
„Криво рало“ од Итамар Виеира Јуниор
„Ракопис за вториот настанок“ од Мануел де Педроло
„Куќа на духови“ од Изабел Аљенде
„Долга реска крај морето“ од Изабел Аљенде
„Ветрот го знае моето име“ од Изабел Аљенде
„Дар за бурата“ од Долорес Редондо
„Невидливиот чувар“ од Долорес Редондо
„Сето тоа ќе ти го дадам“ од Долорес Редондо
„Заветот на коските“ од Долорес Редондо
„Северната страна на срцето“ од Долорес Редондо
„Невидливиот живот на Еуридиси Гузмау“ од Марта Батаља
„Сè што изгубивме во огнот“ од Маријана Енрикез
„Што да сторам кога сè гори?“ од Антонио Лобо Антунес
„Седум куќи во Франција“ од Бернардо Ачага
„Само еден труп повеќе“ од Рамиро Пиниља
„Прекрасен труп“ од Агустина Бастерика
„Брада натопена со крв“ од Даниел Галера
Недела на преведувачи е во рамки на проектот Создадено во Европа: Моќта на различноста/Made in Europe: The power of diversity, реализиран со поддршка на програмата Креативна Европа на Европската Унија.
